Vorige week heeft de ECB besloten staatsobligaties van zwakke eurolanden op te kopen (RD 4-9). Dit zullen staatsobligaties zijn met een looptijd van één tot drie jaar. Om te voorkomen dat de aankoop tot een toename van de geldvoorraad leidt en daarmee tot inflatie, gaat de ECB voor een gelijk bedrag uit de markt halen. Ten slotte gaat de ECB alleen staatsobligaties kopen als de desbetreffende lidstaten steun vragen bij het Europese noodfonds en moet het Interna­tionaal Monetair Fonds (IMF) betrokken worden bij het opstellen van de voorwaarden.

De financiële markten reageerden enthousiast. De AEX-index schoot omhoog naar het hoogste punt van het jaar. Is dit inderdaad de oplossing waar we al zo lang naar zoeken? Ik betwijfel het.

Allereerst wil ik erop wijzen dat ECB-president Draghi moest toegeven dat dit besluit niet unaniem is genomen. Jens Weidemann, president van de Duitse Bundesbank, heeft tegen­gestemd. Dit is heel vervelend. We hebben hier te maken met de vertegenwoordiger van de grootste economie van het eurogebied. Bedenk ook dat er al twee Duitsers uit het bestuur van de ECB zijn getreden omdat ze dezelfde bezwaren hadden als Weidemann.

Maar gelukkig, zult u zeggen, bevat het programma voorwaarden aan de regeringen. Steunaankopen worden alleen gedaan als de desbetreffende regeringen hun beleid hervormen. Hoeveel bereidheid is er om te hervormen?

Naar verwachting zal Spanje het eerste land zijn dat van de regeling gebruik moet maken. De Spaanse minister-president heeft al aangegeven dat hij niet van plan is nog meer hervormingen door te voeren. Kortom, de verantwoordelijke Spaanse autoriteiten zijn niet bereid mee te werken.

Bij zijn in juni afgesloten visitatie van Spanje concludeert het IMF dat er veel in gang is gezet, maar dat ook nog veel moet gebeuren. Bovendien is het zaak snel te handelen. Aarzelen verergert de situatie alleen maar.

De Spaanse premier Rajoy wordt sinds zijn aantreden juist een te treuzelende houding verweten. Ik vrees dat mocht het tot een steunaankoop en hervormingsprogramma komen, er geen substantiële maatregelen worden uitgevoerd. Dat kan de geloofwaardigheid van de ECB ernstig schaden.

Hier komen we bij de kern van het probleem. De ECB is onafhankelijk. Dat wil zeggen dat overheden de centrale bank niet kunnen gebruiken voor het financieren van tekorten. Weidemanns bezwaar is dat het opkopen van staatsobligaties te veel lijkt op het ondersteunen van overheden. Dit valt nadrukkelijk buiten het mandaat van de ECB.

In mijn ogen gelukkig maar, want het feit dat de Amerikaanse Fed ook economische groei als doel had, wordt als een oorzaak voor de kredietcrisis gezien. De Fed was daardoor te ruimhartig in zijn monetaire beleid.

In het huidige voorstel is het juist de centrale bank die de overheid tot maatregelen verleidt. Dit is de omgekeerde wereld.

Stel dat Spanje in eerste instantie akkoord gaat met een hervormings­pakket en dat de ECB op grond daarvan Spaanse obligaties opkoopt. Na verloop van tijd blijkt dat Spanje niets doet. De ECB zou dan zijn aankoop­programma moeten stoppen. Wie beslist daarover? Wie verantwoordt eventuele verliezen?

Vaak wordt beweerd dat in de VS en het Verenigd Koninkrijk de centrale bank wel obligaties van de overheid opkoopt. Dat klopt, maar die banken kopen staatspapier van de centrale overheid, en die geeft in Europa geen obligaties uit. Ook in de VS koopt de centrale bank geen obligaties van staten.

Ten slotte: wat is het doel van het hele programma? De rente van probleemlanden verminderen, zult u zeggen. Maar waarom betalen die een hogere rente? Juist omdat ze geen geloofwaardig beleid weten neer te zetten.

Bovendien kan men de landen ook verlichting geven door ze rentesubsidie te verstrekken. Het voordeel is dat de kosten direct duidelijk zijn en de ECB niet met slechte leningen blijft zitten. Kortom, het aankopen van obligaties is een erg inefficiënt middel.

Terug naar mijn vraag aan het begin: speelt de ECB met vuur? Mijn antwoord is ja. Hij probeert met een monetair instrument een politieke beslissing –de euro is onomkeerbaar– te forceren. Dat kan hij niet en daarmee heeft de ECB zijn afhankelijkheid van de politici vergroot: een gevaarlijke strategie.

De auteur is hoogleraar internationale economie aan de Radboud Universiteit Nijmegen.