Ondanks kritische geluiden in de achterban van Hezbollah over het wrede geweld tegen burgers, blijft de partijtop zich vierkant achter de Syrische overheid en het leger scharen. Hassan Nasrallah en zijnen hebben in de Syrische Ba’athpartij hun op één na belangrijkste bondgenoot. De aanvoer van wapens vanuit Iran kan ongehinderd voortgaan zolang Assad de scepter zwaait. Geen wonder dat er vermoedens zijn gerezen dat Hezbollah zich in de Syrische burgeroorlog gemengd heeft. De partijtop ontkent deze geruchten overigens.

Onhoudbaar

In tegenstelling tot Hezbollah heeft de Palestijnse Hamas besloten de banden met het Syrische regime door te knippen. In januari dit jaar doekte Hamasprominent Khaled Meshaal het kantoor in Damascus op. Als Palestijnse tak van de moslimbroederschap heeft Hamas een nauwe verwantschap met de Syrische opstandelingen. Een steunpunt in Syrië was daarom onhoudbaar. Bovendien hebben Hamasleiders laten weten Iran niet militair te zullen steunen in een mogelijke oorlog met Israël, een positie die voor Hezbollah en voor Assads regime onacceptabel is.

De crisis in Syrië drijft de soennitische Hamas en de sjiitische Hezbollah uit elkaar. Hamas ontving tot de breuk met Syrië nog financiële steun van Teheran, maar valt nu steeds meer terug op de regionale soennitische grootmachten Egypte, Saudi-Arabië en Turkije. Hezbollahs religieuze, financiële en politieke banden met Iran en Syrië zijn echter onverbrekelijk.

Overeenkomsten

De groeiende afstand tussen de twee islamitische verzetsbewegingen is opmerkelijk. Twee recente boeken, Nicholas Blanfords ”Warriors of God” en Paola Caridi’s ”Hamas”, tonen grote overeenkomsten aan wat betreft oorsprong, ontwikkeling en politieke strategie. Beide organisaties ontstonden in de jaren 80 als reactie op wat zij beschouwden als de Israëlische bezetting. Beide hebben hun raison d’être in de strijd tegen Israël. Beide hebben zich inmiddels ontwikkeld tot pragmatische, politieke machtsblokken.

Hezbollah voert zijn ontstaan terug tot de zelfmoordaanslag van de jonge Ahmad Qassir op het hoofdkwartier van het Israëlische leger in Tyrus in 1982, die 75 Israëlische levens eiste. Na deze aanslag begonnen de imams Ragheb Harb en Abbas Mussawi jonge sjiieten te oefenen in het voeren van guerrilla.

In 1985 maakte Hezbollah zich aan de wereld bekend door een open brief, waarin de partij zich ten doel stelde de Israëliërs uit Zuid-Libanon te verjagen en Jeruzalem te ‘bevrijden’.

De formele oprichting van Hamas kwam twee jaar later, op 9 december 1987, in het huis van imam Ahmed Yassin, die net als de eerste leiders van Hezbollah uiteindelijk door de Israëliërs werd geliquideerd. Hamas vond grote steun onder de vluchtelingen op de Westelijke Jordaanoever en vooral in Gaza. Door middel van scholen, medische faciliteiten en sociale voorzieningen had de moslimbroederschap zich sinds 1967 voor grote aantallen vluchtelingen sterk gemaakt.

Israël legde deze charitatieve programma’s geen strobreed in de weg. Het maakte zich in de tijd meer zorgen om de seculiere, militante PLO.

Bloedbaden

Vanaf 1983 koesterden de leiders van de broederschap echter het plan een verzetsbeweging op te richten. De bloedbaden in Sabra en Shatila, in 1982 aangericht door Libanese christelijke milities onder het toeziend oog van het Israëlische leger, overtuigde hen dat gewapend verzet nodig was. De Palestijnse moslimbroeders begonnen zich te bewapenen. De eerste intifada bracht het oprichtingsproces van Hamas in een stroomversnelling.

Na de koerswijziging in de broederschap veranderde de opstelling van de Israëliërs al snel. In 1989 kwam Hamas voor het eerst op een lijst van terroristische organisaties.

Zowel Hezbollah als Hamas schuwde in zijn eerste jaren de terreur niet. Het doel heiligde gruwelijke ontvoeringen, kapingen en de zelfmoordaanslagen. Overigens werd het merendeel van de zelfmoordaanslagen in Libanon niet uitgevoerd door Hezbollah, die met dit middel uiterst spaarzaam omging, maar door seculiere milities.

In de loop van de jaren 90 professionaliseerde Hezbollah het verzet tegen de IDF (Israel Defense Forces) in Zuid Libanon. Blanfords boek biedt een zeer gedetailleerd en meeslepend verslag van deze guerrillastrijd. Terreurdaden maakten plaats voor gerichte militaire operaties. Eind jaren 90 schoot Hezbollah alleen nog raketten op Noord-Israël af als Israël ook burgerdoelen bestookte.

Raketten

Voor Hamas zijn de onzuivere Qassamraketten nog altijd het sterkste wapen. Bij gebrek aan andere machtsmiddelen bleef de organisatie bovendien tot het einde van de tweede intifada een beroep doen op zelfmoordenaars. Sinds de verkiezingsoverwinning in 2006, is er nog slechts één zelfmoordaanslag geweest, in 2008. Ook Hamas lijkt het terroristische imago te willen afschudden.

Onder Nasrallahs leiderschap profileerde Hezbollah zich in de jaren 90 steeds sterker op het politieke vlak. Na de terugtrekking van de IDF uit Zuid-Libanon in 2000 –door Hezbollah gevierd als de eerste grote overwinning– ontwikkelde de militaire tak zich tot een regulier leger met steeds zwaardere wapens. Tijdens de gewelddadige confrontatie in 2006 gaven de goed getrainde strijders nauwelijks een duimbreed toe en eindigde de landinvasie van het Israëlische leger in een catastrofe. De partij claimde zijn tweede militaire ‘overwinning’ en trok meer macht naar zich toe, terwijl Israël juist gehoopt had Hezbollah definitief te breken.

Ook Hamas bureaucratiseerde na de ontmanteling van de nederzettingen en de terugtrekking van het Israëlische leger uit Gaza in 2005. De beweging heeft sinds de verkiezingen van 2006 geprobeerd in de strook een overheid te vormen, met of zonder Fatah. Het feit dat de organisatie steeds op de lijst van terroristische organisaties prijkte, nam het echter iedere wind uit de politieke zeilen.

De internationale boycot stortte de Gazastrook verder in armoede. De Israëlische bombardementen in de winter van 2008-2009, waarbij 1400 mensen omkwamen en 5300 gewonden vielen, verdiepten de misère. Aanvankelijk versterkte het Israëlische geweld de geloofwaardigheid van Hamas alleen maar.

Inmiddels is Hamas echter rechts ingehaald door de salafisten, die onder de duizenden kansarme jongeren van de strook veel steun genieten. Hamas is hen te gematigd. Ze geloven slechts in gewapend verzet.

Staat Israël

Het hete hangijzer in de relaties tussen Israël en Hamas is de erkenning van de staat Israël. Caridi wijst erop dat verschillende sleutelfiguren, zoals Khaled Meshaal en Ismaël Haniya, in 2006 en 2007 hebben aangegeven tot erkenning bereid te zijn, als Israël ook bereid is eisen van Hamas te overwegen. Die kansen zijn voorbijgegaan en na het geweld van 2008-2009 liggen de posities veel verder uit elkaar. Toch gelooft Caridi dat Hamas een beweging is die zoekt naar pragmatische politieke en sociale oplossingen.

Hezbollah heeft zich ook pragmatisch getoond, en heeft zich na 2006 opvallend rustig gehouden aan de grens. Blanford eindigt zijn boek echter met een onheilspellend hoofdstuk over de volgende oorlog tussen Israël en Hezbollah. Die oorlog (”not an if, but a when”) zal volgens hem veel destructiever en dodelijker zijn dan die van 2006. Uit zijn interviews met Hezbollahstrijders en leiders trekt hij de conclusie dat de militaire capaciteiten van Hezbollah inmiddels een oorlog op Israëlisch grondgebied mogelijk zouden maken.

Averechts effect

Het is de vraag welk probleem groter is voor Israël: een zwaar bewapende staat-in-een-staat aan de noordgrens of een verarmde, radicaliserende, nog steeds groeiende vijandige bevolking in Gaza. Deze twee ervaren journalisten tonen aan dat Israël Hezbollah en Hamas maar beter als deel van de oplossing dan als deel van het probleem kan benaderen. Gewelddadige bestrijding van het islamitische verzet heeft in de afgelopen decennia alleen maar averechts gewerkt.

Boekgegevens

”Hamas. From Resistance to Government”, door Paola Caridi;
uitg. Seven Stories Press, New York, 2012; ISBN 978 1 6098 0382 7; 416 blz.; $ 41,99;

”Warriors of God. Inside Hezbollah’s Thirty-Year Struggle against Israel”, door Nicholas Blanford;
uitg. Random House, New York, 2011; ISBN 978 1 4000 6836 4; 544 blz.; $ 20,69.