Apologetiek is verdediging van het christelijk geloof. De apologetiek springt in op de vragen die gesteld worden door ongelovigen. Deze vragen zijn altijd gerelateerd aan de cultuur waarin men leeft. Denkbeelden die een bepaalde periode domineren drukken daarom hun stempel op de apologetische discussie. Christenen zijn bovendien kinderen van hun tijd. Daarom zullen de apologetische antwoorden altijd ingekleurd worden door de thema’s van de omringende cultuur.

Het denkklimaat in onze tijd wordt vaak aangeduid als postmodernisme. De verlichting en het modernisme daarna legden de nadruk op de onafhankelijkheid van de menselijke rede. Helder nadenken zonder schatplichtigheid aan enige autoriteit of openbaring moest de weg naar de toekomst wijzen. Wat veel christenen niet doorhebben, is dat apologetiek vaak dezelfde weg bewandelde: met menselijke denkkracht bewijzen dat God bestaat, in het volste vertrouwen dat de rede niet faalt en ontdaan is van onzuivere motieven.

Waarheidsclaim

De belangrijkste verlichtingsdenker, Immanuël Kant, maakte al duidelijk dat objectieve kennis over de wereld (en God) niet vanzelfsprekend is. Het heeft lang geduurd, maar inmiddels is het besef op grote schaal doorgedrongen dat onze kennis altijd gefilterd wordt door onze plaats in onze cultuur, ons sociale milieu, onze taal enzovoort. We zijn ingebed in een bepaalde context en dat zorgt ervoor dat elke waarheidsclaim die we doen altijd beïnvloed wordt door die context.

Nu valt er op de stellingen van postmoderne filosofen het nodige af te dingen. Vooral als ze beweren dat absolute waarheid niet bestaat – want die bewering zou dan zelf de absolute waarheid zijn. Het gegeven dat objectieve kennis niet vanzelfsprekend is, betekent nog niet dat er daarom geen absolute waarheid bestaat. Maar het verlichtingsoptimisme over de menselijke rede is verdwenen, en wij christenen mogen best een zucht van verlichting slaken over deze ommekeer. De rede is onttroond en regeert niet langer over de openbaring.

Het gevolg van deze ommezwaai is wel dat mensen wantrouwend zijn geworden jegens absolute waarheidsclaims. Wanneer iemand beweert te weten wat de betekenis van het leven of het doel van de mensheid is, wordt dat gelijk met een korrel zout genomen. Dat is lastig voor het Evangelie. Christenen geloven immers dat Jezus de enige weg tot God is en de belichaming van Gods absolute waarheid. Mensen hebben tegenwoordig eerder problemen met de absoluutheid van deze claim dan de bewijsbaarheid daarvan.

Nederigheid

Maar het gaat om meer dan waarheidsclaims. Levensbeschouwingen (het totaal aan waarheidsclaims over de belangrijkste levensvragen) zijn zelf ingebed in cultuur en taal. Mensen hebben zich verbonden aan hun levens­beschouwing met een toewijding die aan de logica voorafgaat. Filosofen als Polyani ed Dooyeweerd wijzen er dan ook op dat je niet zomaar verandert van levensbeschouwing en dus ook niet wanneer de rede wordt ingezet als middel om de ene levensbeschouwing te ontzenuwen en de andere aan te prijzen.

Apologeten zullen moeten inspelen op de veranderde situatie. Het gaat immers om de vragen die gesteld worden, niet om de vragen die wij leuk vinden te beantwoorden. Als het gaat om apologetiek in het postmoderne tijdperk zijn vooral drie inzichten van belang. In de eerste plaats moeten christenen een gezonde balans zien te vinden tussen het feit dat in Gods openbaring in de Bijbel de absolute waarheid ons tegemoet treedt én het feit dat wij deze waarheid tot ons nemen als feilbare mensen. We hebben zelf de waarheid niet in pacht en zijn ook niet in staat zijn om autonoom met onze rede om te gaan. Dat betekent dat nederigheid kenmerk moet zijn van ons apologetisch spreken, in het besef dat ook ons spreken over God altijd menselijk is. Ons kennen is ten dele, zegt Paulus 
(1 Kor. 13:12).

Een tweede inzicht is dat waar men waarheidsclaims wantrouwt, men erg geïnteresseerd is in authenticiteit. Wie in praktijk brengt wat hij gelooft, wordt serieus genomen. De waarheidsvraag verdwijnt daarbij niet uit het blikveld, maar men wil eerst zien of de mensen achter de boodschap ook echt liefde hebben, zichzelf echt wegcijferen, echt in gemeenschap met elkaar leven enzovoort. Ook hier spreekt de Bijbel mee. Jezus wijst erop dat de boom aan de vruchten gekend wordt.

Het derde inzicht betreft de manier waarop mensen van levensbeschouwing veranderen. Mensen willen absoluut niet van levensbeschouwing of religie veranderen, omdat dit te veel consequenties voor ze heeft. Het kost emotioneel te veel. Maar als mensen de christelijke levensbeschouwing in praktijk zien en meemaken en ze dan stukje bij beetje horen Wie Jezus is en wat Hij te bieden heeft, gaan op een dag al die stukken ineens op hun plek vallen. Mensen ondergaan dan een paradigmawisseling; ineens beschouwen ze het leven anders. De levensveranderende kracht van de Heilige Geest is aan het werk en zal niet rusten totdat het werk van vernieuwing voltooid is. Apologetiek kan daarin een ondersteunende rol vervullen.

Indruk maken

Moet het nu ineens helemaal anders? Nee, eigenlijk niet. Postmodernisme en pluriformiteit gaan hand in hand. Er zijn mensen van allerlei pluimage met de meest uiteenlopende vragen. Daarom werken zowel klassieke apologetische benaderingen als postmoderne. Maar alles is tegelijk een beetje anders. Wie wel eens een debat heeft gezien van de apologeet William Lane Craig, weet dat de argumentatie niet zozeer overtuigt als wel indruk maakt. Mensen kijken niet alleen naar de argumenten, maar ook naar de presentatie. Apologetiek mag dan ook meer het karakter krijgen van een gesprek tussen gelijkwaardige gesprekspartners die samen onderweg zijn.

Ten slotte kan apologetiek vandaag minder dan ooit zonder het uitleven en voorleven van het ”Jezusverhaal” dat zijn voltooiing zal vinden in het Koninkrijk van God. De kerk heeft mensen nodig die de leer van Jezus in praktijk brengen en Jezus zichtbaar maken. Apologetiek is dan ook net zo goed een uitdaging voor christenen zelf geworden.

Jos de Keijzer, masterstudent Christian Thought aan Bethel Seminary in Minnesota (VS). Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl
Verder lezen over dit onderwerp

Markos, Louis. Apologetics for the Twenty-First Century. Wheaton, Ill: Crossway, 2010.

Kallenberg, Brad J. Live to Tell: Evangelism in a Postmodern World. Grand Rapids, Mich: Brazos Press, 2002.

Wright, N. T. Simply Jesus: Who He Was, What He Did, Why It Matters. New York: HarperOne, 2011.

Wright, N. T. Simply Christian. London: SPCK, 2006.