Als het kabinet het vandaag eens wordt over de bezuinigingsmaatregelen, heeft het de eerste krachtproef doorstaan. Anders dan zijn voorganger Kok, die volop profiteerde van de hoogconjunctuur, krijgt Balkenende in financieel-economisch opzicht te maken met tegenslag op tegenslag.Het na maandenlang overleg gesloten regeerakkoord stond al in het teken van de bezuinigingen. Door de tegenvallende economie bleek al spoedig dat het nodig was opnieuw enige miljarden in te leveren, wilde men nog enigszins binnen de afgesproken begrotingsnormen te blijven. De ook in Europees verband kritische grens van een 3-procentstekort kwam in zicht.

Dat gaf spanningen in de coalitie. Spanningen tussen VVD en CDA, tussen Zalm, die zijn oude reputatie als bewaker van de schatkist gestand wil doen, en De Geus, die als oud-vakbondsman het sociale gezicht van het kabinet moet verdedigen.

Zou Balkenende er in slagen zijn ministersploeg op één lijn te krijgen? Wat dat betreft waren er slechte herinneringen aan zijn eerste kabinet, toen de eenheid in de ministersploeg ver te zoeken was en de indruk bestond dat de jonge premier de greep op de situatie volledig kwijt was.

Tegen die sombere achtergrond bezien is het resultaat van deze bezuinigingsronde niet slecht uitgevallen. Zowel Zalm als De Geus kan zijn achterban met opgeheven hoofd tegemoet treden. Ook het imago van premier Balkenende is in deze moeizame discussierondes verbeterd.

Natuurlijk, zo’n extra bezuinigingsronde is niet leuk. Maar het viel uiteindelijk nog mee. De ambtenarensalarissen en de uitkeringen worden volgend jaar niet echt bevroren. Op het laatste nippertje bleek de financiële ruimte mee te vallen. Maar rokers en drinkers moeten er rekening mee houden dat zij meer gaan betalen. De huursubsidie wordt ingeperkt en het ziekenfondspakket wordt afgeslankt.

Wat dat laatste betreft: de overheidsuitgaven voor de volksgezondheid zijn explosief gestegen. De onaanvaardbare wachtlijsten in de zorg waren een van de gevoeligste pijlen waarmee Fortuyn destijds het paarse kabinet bestookte. De budgettaire remmen zijn toen losgegooid, met alle gevolgen van dien.

Onder meer door het invoeren van een eigen risico probeert minister Hoogervorst de kostenstijgingen in de hand te houden. Of dat succes zal hebben, moeten we afwachten. De ervaringen op dit punt zijn niet zo gunstig.

Een forse ingreep vindt ook plaats in de fiscale behandeling van VUT- en prepensioenregelingen. In het regeerakkoord was dat al afgesproken, maar die wijziging van het fiscale regime gaat nu al in 2005 in. De aftrekbaarheid van de betaalde premies vervalt, terwijl de uitkeringen te zijner tijd niet meer belastbaar zijn.

Dat levert de schatkist twee voordelen op. Veelal werden de premies tegen een hoger tarief afgetrokken dan de uitkeringen belast werden. Bovendien worden belastinginkomsten naar voren gehaald. Een forse aftrekpost vervalt op korte termijn, waar tegenover staat dat de fiscus in de toekomst belastinginkomsten zal mislopen.

Dat alles moet ook gezien worden in het kader van de verhoging van de arbeidsdeelname van ouderen. Op zich een noodzakelijk iets, maar dan moet er wel passend werk voor hen te vinden zijn. Anders komen ze (ook al door de ingrepen in de WW) tussen wal en schip terecht. Dat kan toch ook niet de bedoeling zijn.

Alles bij elkaar een pakket bezuinigingsmaatregelen dat in ieder geval verdedigbaar is. Met een bezuinigingsbedrag van 4 miljard is het kabinet precies in het midden uitgekomen tussen Zalm, die 5 miljard wilde bezuinigen, en het CDA, dat niet verder wilde gaan dan 3 miljard. Helaas zijn niet alle politieke meningsverschillen op deze simpele manier op te lossen.