De Marcuskerkgemeente ontstond in 1996 door het samengaan van twee hervormde wijkgemeenten en één gereformeerde kerk. Ondanks de krimp was er nieuw elan ontstaan, schreef dr. B. Plaisier, de toenmalige wijkpredikant. Nochtans krimpt en veroudert de gemeente verder. En intussen wordt ook de verwijdering tussen de wijk en de wijkgemeente groter.

Daarom wordt (is) het model van de kerkordelijk bepaalde parochiale kerk met wijkgemeenten losgelaten. Dat model is ‘versleten’. Er is nu één kerk met drie kerkplekken: de gemeente op zondagmorgen, de Kinderwinkel voor kinderen en tieners en een nieuwe missionaire kerkvorm voor jongvolwassenen. „Van kerkelijke nood naar missionaire deugd.”

Gedateerd

Nu is het boek van dr. De Reuver weliswaar geënt op de zwaar geseculariseerde situatie in de stad, maar het raakt de inrichting van de hele Protestantse Kerk in Nederland. Dr. De Reuver zoekt naar de juiste vorm voor de missionaire roeping van de kerk. Hij spiegelt de kerk aan drie modellen. Hij ging daarvoor op zoek bij de Vroege Kerk van Carthago, de huidige Anglicaanse Kerk in Londen, met haar ”mixed economy of church” –een variatie aan kerkvormen binnen een geografisch gebied– en (vooral) de protestantse gemeente van Zeewolde.

Om me tot het laatste te beperken: daar, in Zeewolde, is „variatie in kerkdiensten op natuurlijke wijze gegroeid.” Daar is de gemeente echt „dynamisch”, met een sterke differentiatie in de kerkdiensten, zowel wat betreft de vorm als de participatie van gemeenteleden. In Zeewolde doet men dit door nadruk te leggen op een eigen geloofsbelijdenis (statement) en een zelf te bepalen verbondenheid (commitment) van gelovigen met de geloofsgemeenschap. Dat moet naar het oordeel van dr. De Reuver het nieuwe model worden in plaats van een kerk met wijkgemeente. De kerkorde van 1951 voldoet volgens hem dan ook niet meer.

Volkskerk

Dr. De Reuver pleit voor een keuzekerk. ”Van volkskerk naar keuzekerk”, luidt een kopje boven het betoog over Zeewolde. Naar het oordeel van dr. De Reuver is de volkskerk passé, zoals het ”corpus christianum” (de van het christendom doortrokken maatschappij) verleden tijd is en zeker ook ”de vaderlandse kerk”.

Het is echter maar de vraag hoe de volkskerk wordt gedefinieerd. Want bij Zeewolde stelt dr. De Reuver toch de vraag hoe men ”het volk” behoudt binnen deze keuzekerk. Trouwens, ook bij het anglicaanse model merkt hij op dat de vroegere situatie zo was geworden dat het niet langer lukte ”kerk voor het volk” te zijn. Binnenkort verschijnt er van mijn hand een anders gerichte publicatie over de volkskerk.

Verder blijkt de keuze in Zeewolde niet onbeperkt. Dr. De Reuver merkt op dat hervormd-gereformeerden elders in de polder hun toevlucht zoeken. Of in de gemeenten aan de rand van het Veluwemeer waar ze vandaan komen, voeg ik toe. Dr. De Reuver vindt Zeewolde echter toch „een kerk met smoel.”

Fundamenteel

De praktische (stads)situatie waar dr. De Reuver van uitgaat is overduidelijk. Hij zoekt terecht naar vormen om het kerkelijk leven niet alleen gaande te houden, maar ook missionair elan te geven. Maar gemeenten samen vormen de kerk. Kan dan een keuzekerk van kleine groepen het model zijn voor de hele kerk? De kerk is meer dan kerk in de stad. In feite wordt de kerk in de optiek van dr. De Reuver principieel een hotelkerk.

Dr. De Reuver beseft uiteraard dat het niet alleen om vormen, maar ook om identiteit gaat. Het gaat hem ook om de spiritualiteit. Wat de identiteit betreft maakt hij echter een grote sprong naar de wereldkerk. Voor die identiteit gaat hij uit van de zogeheten ”notae ecclesia”, de (vier) kenmerken van de kerk zoals die in de belijdenis van Nicea aan de orde zijn: de eenheid, de heiligheid, de katholiciteit (algemeenheid) en de apostoliciteit (getuigenis naar de wereld).

Daarop valt weinig af te dingen. Integendeel: bij de Vroege Kerk kunnen we te rade gaan als het gaat om wat in het begin van de christelijke kerk kenmerkend was voor haar wezen. Dr. De Reuver wijst hier naar A. van de Beek, die al jarenlang sterke pleidooien voert voor referentie aan de Vroege Kerk.

In de loop der tijden heeft de christenheid zich echter (helaas) wel opgesplitst. De Protestantse Kerk staat in de traditie van de Reformatie. Calvijn heeft, zegt dr. De Reuver, twee kenmerken toegevoegd aan de vier genoemde, namelijk de zuivere prediking van het Woord en de juiste bediening van de sacramenten. En in de Nederlandse Geloofsbelijdenis komt daar de kerkelijke tucht nog bij.

Deze reformatorische noties voor het kerk-zijn werkt dr. De Reuver echter helaas nergens in het boek uit. Ik realiseer me zeer wel hoe lastig het vraagstuk van de tucht ligt, zowel binnen een innerlijk verdeelde kerk als in een in brokstukken uiteengevallen kerk. Maar geef er in ieder geval aandacht aan. De kerk weert wat haar belijden weerspreekt!

Ik weet ook best dat ”trouw aan de belijdenis” vaak tot een statuut is geworden. Maar om alleen tot een negatieve kwalificatie te komen, zonder dat er aan de inhoud van die belijdenis wordt gerefereerd, is op z’n minst aanvechtbaar als het gaat om een kerk die in haar grondslag de oerreformatorische confessies heeft staan. Bovendien is het boek in samenwerking met de Inwendige Zendigsbond (IZB) uitgegeven.

Beweging

Dat marginalisering voor de kerk loutering kan betekenen en dat de kerk daardoor wordt bepaald bij haar vreemdelingschap, onderschrijf ik volgaarne. En dat kleine gedifferentieerde kernen in een missionaire context werfkracht kunnen hebben, val ik ook bij, maar dan wel binnen legitieme pluriformiteit. Louter de Niceaanse ”notae ecclesiae”, zonder daarin de reformatorische noties te betrekken, zijn onvoldoende voor een kerk wil ze in continuïteit blijven met de eigen reformatorische traditie. Dat moeten we als gereformeerden niet willen, ook niet voor kerk in de marge. Dit boek moet daarom toch maar niet een grond worden voor kerkordevernieuwing.

Boekgegevens

”Anders verder. Missionair kerk-zijn in een dynamische samenleving”, door René de Reuver; uitg. Ark Media, Amsterdam, 2012; ISBN 978 90 3381 978 0; 190 blz.; € 18,95.