„Een stem op Pim is een stem op Ad”
De Tweede Kamer keert dinsdag over een week weer terug van haar welverdiende kerstreces. Maar niet voor lang. Het krokusreces dient zich binnen een maand al aan, en dan is het voor de kamerleden nog een paar weekjes doorbijten voordat eind april het verkiezingsreces begint. Tot de Tweede-Kamerverkiezingen van 15 mei, en lang daarna, zal er in de vergaderzalen van de Tweede Kamer dus niet zo heel veel te beleven zijn.
Daarbuiten des te meer. Want de verkiezingskoorts heeft de politici al stevig te pakken. De voortekenen maken dit onweerlegbaar duidelijk. PvdA-politici gaan ineens protesteren tegen het gedoogbeleid. En D66-leider De Graaf, die de afgelopen acht jaar iedere woensdagmiddag zijn broodje kaas en glaasje melk in het Torentje van Kok heeft genuttigd, vindt nu ineens dat dit Torentjesoverleg moet worden afgeschaft. Als hij er niet meer bij mag zijn, moet het blijkbaar maar helemaal afgelopen zijn.
De vorige verkiezingen waren ongekend saai. Inzet was de voortzetting van paars. En toen de stembussen gesloten waren en de coalitie van 92 naar 97 zetels bleek te zijn gegroeid -ondanks een fors verlies van D66- kwam dat tweede kabinet-Kok er gewoon.
Maar nu is alles anders: de uitkomst is opener dan ooit. Dat hebben we vooral te danken aan de onstuitbare opmars van de heer Fortuyn uit Rotterdam. In de peilingen staat hij inmiddels op tussen de vijftien en de twintig zetels. Als gevolg daarvan zakken PvdA en VVD samen onder de 75 zetels. Paars was al geen optie meer -als gevolg van onvermijdelijke ’metaalmoeheid’ en een te verwachten halvering van D66- en nu is ook een blauw-rode coalitie als mogelijkheid van tafel gespeeld.
De winst van Fortuyn gaat voorlopig vooral ten koste van de VVD. Dat moet Fortuyn tegenvallen, want hij is nu juist de politiek ingegaan om een rechtse coalitie van CDA en VVD mogelijk te maken, met hemzelf als premier.
Dat dit toch heeft kunnen gebeuren, is het gevolg van een strategische blunder van de VVD-top, in het bijzonder van lijsttrekker Dijkstal en diens rechterhand Arno Visser. Deze heeft zijn politieke baas op de mouw gespeld dat de VVD de centrumpositie van het CDA kan overnemen en zo kan uitgroeien tot de grootste partij van Nederland. Aanvankelijk leek de VVD daar ook op af te stevenen, door zich vooral stil te houden en zich zó apolitiek op te stellen dat het bijna gênant werd. Maar toen kwam Fortuyn. En inmiddels staat de VVD op enkele zetels verlies en wordt de kloof met de PvdA wekelijks groter.
De grote fout die de VVD heeft gemaakt, is door Dijkstal zelf onthuld in een recent interview met Elsevier. Daarin zei hij, en hij meende het, dat de kansen van de VVD vooral „op links” lagen. Daarmee zag hij over het hoofd dat er in Nederland een grote groep zwevende, min of meer conservatieve kiezers is die eind jaren tachtig, begin jaren negentig haar stem aan de nuchtere saneerder Lubbers gaf, voor wie Bolkestein daarna hét alternatief was, en die nu uitwijkt naar Pim Fortuyn. Dijkstal is immers vooral een reactie op Bolkestein, naar de VVD-leider zelf zei in genoemd interview. De strategie van het duo Dijkstal/Visser heeft slechts een gapend gat op rechts gecreëerd, waar Fortuyn met zijn Leefbaar Nederland in is gesprongen. Of eigenlijk: hij hoefde niet te springen, hij hoefde alleen maar op te vangen.
De VVD heeft de verkiezingen in feite al verloren. De partij houdt zich voor het oog kranig, wees Dijkstal gisteren snel als kandidaat-premier aan, maar is wel degelijk in paniek. Zij gaat zich de komende maanden toch maar wel op rechts profileren, onder andere door het kanon Bolkestein tegen Fortuyn in stelling te brengen. Ook het orakel uit Diever, Wiegel, roert zich, deze week bijvoorbeeld in Vrij Nederland. Hij neemt het verschijnsel Fortuyn volstrekt serieus en houdt de mensen in het land voor dat „een stem op Pim een stem op Ad is.”
Dat is natuurlijk ook zo. Alhoewel Fortuyn ook op links proteststemmen vergaart, is zijn aanhang in de kern een rechtse club. Door het succes van Fortuyn en het verlies van de VVD kan de PvdA gewoon de grootste partij blijven.
Maar wat dan? Het CDA blijft onder de dertig zetels steken omdat Balkenende de natuurlijke achterban van zijn partij wel achter zich weet te verzamelen (en daarmee de groei van de ChristenUnie zal afremmen), maar niet de figuur is om nieuwe kiezersgroepen te trekken. Zelfs na acht jaar paars verliest de grootste oppositiepartij zetels.
Op links stuit de SP op de grenzen van haar groei en is GroenLinks door enkele onderscheiden kwesties (de voorgewende ziekte van Tara Singh Varma, het geruzie in de Haagse afdeling van de partij en de weifelachtige houding van de kamerfractie inzake Afghanistan) weer terug aan het begin van haar aanloop om de historische sprong van de oppositiebankjes naar het regeringspluche te maken.
In het klein-christelijke kamp doet de SGP -ondanks speculaties van een enkel partijlid over de maatschappelijke inrichting van Nederland als de SGP minimaal 76 zetels heeft veroverd- haar uiterste best om de niet onbedreigde derde zetel te behouden. En de ChristenUnie doet desperate pogingen kiezers weg te kapen bij het CDA, maar zal geen grote klapper maken. De secularisatie gaat voort en zal opnieuw zichtbaar worden in een verdere verzwakking van het christelijke blok in de Tweede Kamer.
Al met al zal de politieke situatie op woensdagavond 15 mei aanstaande onoverzichtelijk en voor meerderlei uitleg vatbaar zijn. Voor Hare Majesteit en de door haar, of door de Kamer zelf, benoemde (in)formateurs breken dan moeilijke tijden aan.
