Drs. H. J. de Bie (1927) is al heel lang gefascineerd door het Oude Testament. Gedurende vele jaren doceerde de hervormde predikant dit vak aan de Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Bond (CHE) in Ede, en ook lang na zijn emeritaat houdt dit onderwerp hem nog intensief bezig. Dit blijkt wel uit de verschijning van ”Bijbelse theologie van het Oude Testament vanuit de gereformeerde traditie”.

Bijbelse theologie omschrijft „de theologie van de Bijbel”, aldus De Bie. Daarom doet hij onderzoek naar de wijze waarop de boodschap van en over God in de verschillende Bijbelboeken naar voren komt. In moderne kring is het gebruikelijk om in zo’n beschrijving vooral te letten op de historische ontwikkelingsgang van deze boodschap: hoe is de Bijbel in de loop van de tijd gegroeid en welke eigen accenten hebben de diverse Bijbelschrijvers hieraan gegeven? Niet zelden suggereert zo’n benadering een behoorlijk theologisch verschil tussen de diverse Bijbelschrijvers; de visie van de een botst soms met die van de ander, zonder dat dit als probleem ervaren wordt.

Die kant wil De Bie zeker niet op. Hij ziet de Bijbel als door God geïnspireerd. De Schrift is een eenheid en daarom moeten we het Oude Testament principieel zien in het licht van het Nieuwe. Daarmee vormt het immers de éne boodschap van God. Dit is het klassieke gereformeerde standpunt.

De gereformeerde interesse van De Bie ligt echter vooral ook bij de drieslag ”ellende, verlossing en dankbaarheid”, zoals verwoord in de Heidelbergse Catechismus. De auteur stelt dat deze drieslag terug te vinden is in de hele Bijbel, en daarvan ook de grondstructuur uitmaakt. De gereformeerde geloofsbeleving is immers de weerslag van de Bijbelse geschiedenis in het hart en leven van een christen, en deze geschiedenis is samen te vatten als schepping, zondeval en heiliging.

Tenach

Uitgangspunt van zijn onderzoek is de Tenach. Het Woord TeNaCh is een letterwoord dat samengesteld is uit Thora (Wet), ”Nebi’iem” (profeten, onder wie bijvoorbeeld ook Jozua en Samuel werden gerekend) en de ”Chetubiem” (geschriften, waaronder de Psalmen). Deze Joodse Bijbel bevat dezelfde boeken als het Oude Testament, alleen staan de boeken soms in een andere volgorde. Zo vormt Kronieken hier het laatste Bijbelboek. Ook de Heere Jezus gebruikte deze indeling (zie bijvoorbeeld Luk. 24:44 en Matth. 23:35).

Deze opbouw laat volgens De Bie de theologische boodschap van de Tenach zien. In het begin van de Bijbel lezen we van zonde en aan het slot klinkt de oproep om naar Jeruzalem op te trekken (vergelijk 2 Kron. 36:23). Dit maakt de (heils)geschiedenis tot een opgang naar Jeruzalem. Daarom ging Jezus op naar Jeruzalem (Luk. 9:51) en eindigt Openbaring met het visioen van het nieuwe Jeruzalem.

Ook de Joodse telling waarbij het totaalaantal Bijbelboeken op 22 uitkomt (onder andere doordat de twaalf kleine profeten als één boek gezien worden), laat volgens De Bie zien waar het in het Oude Testament om gaat: zoals er 22 letters in het alfabet zijn, zo vertelt de Tenach van a tot z wat God doet en vraagt. Op een ingewikkelde manier neemt volgens de auteur ook het getal zeventien een prominente plaats in: voor Joden had de naam JHWH (Heere) deze getalswaarde.

Compositie

Het voorgaande illustreert de betoogtrant van het boek. De auteur is erop gespitst hoe de boodschap van de tekst op allerlei (literaire) manieren tot de lezer komt. Hij is daarom ook zeer geïnteresseerd in de opbouw van tekstgedeelten. Vaak herkent hij daarin een bijzondere compositie. Via corresponderende zinnen in een tekstgedeelte wordt duidelijk wat het midden en de kern ervan is. Zo wordt de boodschap van de tekst geaccentueerd.

De Bie wijst op talloze plaatsen zo’n structuur aan, bijvoorbeeld in het hele boek Jeremia, waardoor het gedeelte 21:1 tot 24:10 de kern van het boek vormt. Omdat we in deze kern de aanduiding „de Heere onze gerechtigheid” vinden concludeert de auteur dat Christus in het boek Jeremia centraal staat (blz. 169).

Deze manier van argumenteren is uitdagend en inspirerend, maar overtuigt helaas lang niet altijd. Uiteraard is het zo dat de belofte van Christus de diepste inhoud van de Schrift is, maar of je dit vanuit het gegeven voorbeeld zonder meer kunt aflezen uit de structuur van een Bijbelboek, is de vraag. Temeer daar ook van visies op de compositie van een tekstgedeelte moet worden gezegd: zoveel hoofden, zoveel zinnen. Onderscheiden Bijbelwetenschappers ontdekken vaak elk weer andere structuren. Als argumentatie vanuit de structuur van een tekst overtuigend wil zijn, moet ze daarom meer onderbouwd worden dan meestal in dit boek gebeurt.

Associatief

Veel aandacht heeft De Bie ook voor andere literaire stijlmiddelen: woordherhalingen, assonanties et cetera. Voor de auteur zijn ook dit verwijzingen naar de boodschap van de Bijbel. Er liggen talloze (literaire) verbindingen tussen de diverse tekstgedeeltes uit het Oude en het Nieuwe Testament. Op dit punt vinden we in dit boek mooie doorkijkjes.

De studie van De Bie stimuleert ons in het leggen van verbanden tussen diverse Bijbelteksten, maar schiet tekort als het gaat om een systematische uiteenzetting van de Bijbelse theologie van het Oude Testament. Daarvoor gaat de auteur te associatief te werk en beargumenteert hij te weinig de keuzes die hij maakt. Zo gaat hij nauwelijks in discussie met recent verschenen literatuur. Evenmin positioneert hij zijn boek binnen het spectrum van de conservatieve oudtestamentische theologieën van bijvoorbeeld R. P. House, B. K. Waltke en J. Goldingay.

Dit neemt niet weg dat we de auteur dankbaar zijn voor zijn boek. Tijdens zijn vele college- en studie-uren verzamelde hij veel inzichten. Van deze overvloed deelt hij ons mee. Daarmee kunnen we onze winst doen. Trouwens: luidt de ondertitel niet dat dit boek vooral gezien moet worden als aanzet en uitnodiging?

Boekgegevens

”Bijbelse theologie van het Oude Testament vanuit de gereformeerde traditie. Een aanzet en uitnodiging”, door H. J. de Bie; uitg. Groen, Heerenveen, 2011; ISBN 978 90 5829 969 7; 352 blz.; € 39,95.