Om Google kunnen –en willen– we niet meer heen. Lekker handig, al die gratis diensten. Maar het bedrijf uit Californië bepaalt in toenemende mate wat we te zien krijgen als we informatie zoeken. Hoeveel keuzevrijheid geven Google –en de andere internet­giganten Apple en Facebook– ons eigenlijk?

De ooit zo sympathieke zoekmachine ligt onder vuur. De oorzaak: Google neemt het niet zo nauw met onze privacy. Begin deze maand formuleerde het bedrijf een vernieuwd privacybeleid, waardoor het alle gegevens van Googlegebruikers aan elkaar kan koppelen. Dat kwam het bedrijf op zware kritiek te staan.

Maar privacy is slechts één aspect. Minder bekend is dat Google ook in toenemende mate bepaalt wat wij op ons beeldscherm te zien krijgen. De zoekmachine maakt, op basis van het zoekgedrag, een profiel van iemand aan. Sta je bij Google te boek als sportliefhebber? Dan krijg je geen schoonmaakmiddelen te zien als je ”Ajax” intikt. Natuurlijk, dat kan handig zijn. Maar het wordt al minder aantrekkelijk als Google keuzes voor je achterhoudt en je niet meer zelf kunt kiezen.

Kwetsbaar

De onstuitbare opkomst van de smartphone maakt ons alleen maar nog afhankelijker van Goo­gle en enkele andere grote partijen. Onze geavanceerde mobieltjes draaien op de software van Google (Android) of die van Apple. Via die software hebben we toegang tot al die leuke of handige apps. En Facebook, inmiddels het grootste sociale netwerk ter wereld, kocht onlangs de populaire muziekdienst Spotify op. Alleen via een Facebookaccount kun je nu nog toegang krijgen tot de 15 miljoen liedjes uit de Spotifydiscotheek.

Om Google, Apple of Facebook kunnen we niet meer heen. Want Google niet langer gebruiken of je Facebookaccount opheffen? Het kan natuurlijk, maar waar moet je naartoe? Echte alternatieven ontbreken. Dat maakt ons, gebruikers, kwetsbaar.

Overigens zijn er wel alternatieven, maar de meeste internet­gebruikers zien en kennen ze niet. Neem het reclamevrije, ”open source” sociale netwerk Diaspora. Dat krijgt echter geen kans om te groeien, omdat Facebook overstappen erg moeilijk maakt. Natuurlijk kun je je Facebookaccount opheffen (al moet je daar behoorlijk wat moeite voor doen). Maar dan ben je wel meteen je profiel, je foto’s en je contacten kwijt en kun je van voor af aan beginnen.

Daarom pleiten wij voor het recht op portabiliteit, ofwel de mogelijkheid je gegevens op te vragen en mee te nemen. Geef mensen zelf de controle over hun gegevens en de mogelijkheid om over te stappen als ze dat willen. Portabiliteit maakt overstappen makkelijker, zodat alternatieve aanbieders kunnen groeien tot echte concurrenten voor de monopolisten. Het brengt de marktwerking terug in het sociale web. En het dwing ‘de grote drie’ meer tegemoet te komen aan de wensen van de gebruikers. Anders raken ze hun waardevolste bezit kwijt.

Echte keuzevrijheid

Het uiteindelijke doel is: meer controle voor de gebruiker, echte keuzevrijheid voor internetters. De afgelopen jaren zijn al stappen gezet in deze richting. De controle over je privacyinstellingen is veel verbeterd en Googles veranderde privacybeleid bracht een doolhof van zestig overeenkomsten terug tot één overzichtelijk verhaal.

Maar er kan en moet meer gebeuren. Zoals: geef de gebruiker de controle over welke gegevens een aanbieder mag gebruiken om zijn dienstverlening aan te passen. Dan leer je als gebruiker ook welk effect dat heeft. Dus: slechtere zoekresultaten als Google niets over je weet, betere als je Google meer persoonlijke gegevens geeft.

De discussies over de internet­giganten Google, Facebook en Apple gaan meestal alleen over privacy maar zouden ook over –het gebrek aan– keuzevrijheid van de gebruiker moeten gaan. Het gaat niet alleen om wat wij Google, Facebook en Apple van onszelf laten zien, maar ook om wat zij ons laten zien.

De auteurs zijn werkzaam bij het Rathenau Instituut, respectievelijk als hoofd technology assessment en onderzoeker. Jelte Timmer is redacteur van het boek ”Voorgeprogrammeerd. Hoe internet ons leven leidt”, dat dinsdag is gepresenteerd.