In de financiële sector heeft enorme zelfverrijking plaatsgevonden. Daar hoeven we niet verbaasd over te zijn. Graaiers zijn we immers allemaal. We doen allemaal ons best zo weinig mogelijk belasting betalen. Als bestuurders van grote financiële instellingen hetzelfde doen maar op een andere schaal, spreken we er schande van. Dat is hypocriet.

De werkelijke oorzaak van de financiële crisis ligt ook ergens anders. Het is niet de graaicultuur die voor de grootste problemen heeft gezorgd. We hebben het gevaar van onkunde ernstig onderschat.

Het heeft bestuurders van grote financiële instellingen, zeker ook pensioenfondsen, ontbroken aan epistemische deugden, deugden om de eigen kennis ter discussie te stellen en zich te realiseren dat veel in de economie niet te voorspellen is. Bestuurders zijn grote risico’s aangegaan, zonder deze werkelijk te begrijpen. Ze hebben zich niet verdiept in de ingewikkelde constructies waarmee risico’s zouden zijn afgedekt.

Ernstiger dan de hebberigheid van bestuurders is hun gebrek aan nederigheid en hun gebrek aan moed. Ze hebben het niet opgebracht om te zeggen: Ik snap niet waar ik mee bezig ben. Ze hebben de moed niet gehad vragen te stellen.

Niet alleen bestuurders hebben te weinig epistemische deugd getoond. Ook huizenkopers die hun eigen hypotheek niet snappen, hebben moreel gefaald. Maar het belangrijke verschil: falende huizenkopers snijden alleen zichzelf in de vingers.

Onkunde

Falende pensioenbestuurders zadelen anderen op met hun onkunde. Werknemers worden immers verplicht deel te nemen aan een pensioenfonds; ze kunnen hun geld niet elders onderbrengen. Daarmee wordt de onkunde van de bestuurders een verantwoordelijkheid van de staat.

De staat moet zich de onkunde van financiële bestuurders ernstig aantrekken. Dat er aan de kennis van financiële bestuurders geen eisen worden gesteld, is onbegrijpelijk. Artsen, advocaten en rechters, ze worden allemaal gedwongen zich permanent bij te scholen. Volstrekt terecht natuurlijk. Maar iemand die twintig jaar geleden economie heeft gestudeerd en sindsdien geen studieboek meer heeft opengeslagen, kan in principe gewoon toezichthouder of bestuurder worden bij een financiële instelling waar immense risico’s genomen worden.

Wie logisch redeneert, moet erkennen dat er geen marktwerking is in de financiële sector. De vrije markt waarop de NMa toezicht op zegt te houden, bestaat niet. Niemand kan kiezen waar hij zijn pensioengeld wil stallen en banken zijn zo groot dat de staat het risico dat ze omvallen, moet afdekken.

Pensioenfondsen

We leven in de illusie van een kapitalistisch systeem. Banken en pensioenfondsen zouden raar opkijken als we zouden zorgen dat de markt écht zijn werk gaat doen en dat spaarders en verzekerden en deelnemers aan pensioenfondsen werkelijk iets te kiezen hebben.

De auteur is hoogleraar financial ethics aan de Rijkuniversiteit Groningen.