De mededeling van KPN gistermorgen dat er 4800 mensen ontslagen worden, kwam eigenlijk niet als een verrassing. Woensdagavond was het bericht al min of meer uitgelekt. Bovendien past de ontslagronde in het vorig jaar ingezette reorganisatieplan Vision. Toen was al aangekondigd dat 8000 van de 45.000 werknemers weg moesten om vanaf 2003 jaarlijks een kostenbesparing van 700 miljoen euro te realiseren.

Sociaal plan
Het nieuws nu is eigenlijk dat er sneller en harder wordt ingegrepen dan eerder was besloten. In eerste instantie lag de nadruk op het schrappen van 2000 tijdelijke en 6000 vaste arbeidsplaatsen. Die sanering zou zoveel mogelijk langs geleidelijke weg verlopen, namelijk door beëindiging van tijdelijke contracten, natuurlijke afvloeiing en door herplaatsing van een groot deel van de betrokken werknemers bij andere bedrijfsonderdelen.

In juni voltooide KPN de reorganisatie voor de uitzendkrachten. Maar de vermindering van het aantal vaste banen was tot nu toe onvoldoende, omdat een herplaatsing van veel werknemers op dit moment en in de komende jaren volgens het telecomconcern niet mogelijk blijkt te zijn. Hierdoor moeten op korte termijn 4800 van de 35.000 arbeidsplaatsen in Nederland verdwijnen. Begin volgend jaar krijgen de werknemers uitsluitsel. Bij de in mobiele telefonie gespecialiseerde onderdelen in Duitsland en België vallen overigens geen ontslagen.

De reorganisatie moet niet alleen sneller verlopen, maar is ook harder. KPN gaf gisteren duidelijk te kennen dat het wil praten over een nieuw sociaal plan. Door de vele gedwongen ontslagen zou de sanering op basis van het recent afgesproken sociaal plan te duur worden. De vrees van de vakbonden dat er onvoldoende geld is voor een goede afvloeiingsregeling is dan ook begrijpelijk.

ICT–hype
Toch lijkt KPN weinig keus te hebben. In vrij korte tijd zijn de perspectieven voor het medio jaren negentig geprivatiseerde staatsbedrijf drastisch veranderd. Na de verzelfstandiging had de onderneming de wind in de zeilen. Dankzij de gunstige economie en de hoge verwachtingen bij beleggers van informatie–, communicatie– en telecombedrijven (ICT) was KPN ’booming’.

Onder leiding van de flamboyante topman W. Dik breidde KPN zijn vleugels uit in het buitenland. De onderneming wilde op het gebied van mobiele telefonie –de belofte voor de toekomst– in Europa koste wat het kost tot de grote spelers behoren. Het trok daarbij –achteraf gezien– een veel te grote broek aan. Zo stak het tientallen miljarden –geleende– guldens in onder andere de aankoop van het Duitse belbedrijf E–Plus. Ook werden miljarden guldens uitgetrokken voor het aankopen van dure UMTS–frequenties voor snel mobiel internetverkeer.

Vorig jaar kwam de kentering. Tegenvallende resultaten en toenemende economische problemen maakten snel een einde aan de ICT–hype. De aandelenkoers van KPN kelderde van een top van 73 euro in maart vorig jaar naar nog geen 5 euro nu.

Net als bij de meeste telecombedrijven namen ook bij KPN de financiële problemen snel toe. De schuldenlast van 22,8 miljard euro (50 miljard gulden) vormde al snel een molensteen om de nek van de onderneming. In het eerste halfjaar van 2001 was het concern 770 miljoen gulden kwijt aan rentelasten. Door de verkoop van bezittingen en het afstoten van niet–kernactiviteiten heeft KPN de afgelopen maanden geprobeerd zijn schulden te verminderen. Toch nam het nettoverlies snel toe tot ruim een miljard euro in het eerste halfjaar.

Pogingen om de positie van het concern te versterken door een samengaan met het Spaanse Telefónica en het Belgische Belgacom liepen op niks uit. Onlangs gaven de banken een extra kredietfaciliteit van 2,5 miljard euro, die KPN tot 2004 enige lucht verschaft. Besloten werd ook dat de sociaal voelende directeur P. Smits plaats moest maken voor A. Scheepbouwer, topman bij het postconcern TPG. Smits blijft overigens bij KPN wel verantwoordelijk voor de mobiele telefonie.

Tweede Kamer
Hoewel Scheepbouwer officieel pas over ruim een week –op 1 november– in dienst treedt, heeft hij nu de touwtjes al in handen. Bij de aankondiging van de bestuurswisseling gaf de nieuwe topman al te kennen dat „we moeilijke beslissingen gaan nemen die we pijnlijk nauwkeurig gaan uitvoeren.” Wat hij daarmee bedoelde, werd gisteren meteen duidelijk bij de aankondiging van de ontslagronde.

De reacties op de reorganisatie lopen sterk uiteen. De vakbonden hebben „met ongeloof en verbijstering” gereageerd. Net als de ondernemingsraad eisen ze dat KPN de noodzaak van de ingrijpende sanering aannemelijk maakt. Zo niet dan is massaontslag onbespreekbaar. De OR vindt dat ook „de top moet bloeden. Het gaat alle perken te buiten dat het bestuur nu gedwongen ontslagen afkondigt, terwijl het zelf mede verantwoordelijk is voor de financiële situatie”, stelt voorzitter Caroline Sarolea. Begin volgende week wordt met de KPN–directie overlegd over de plannen.

Ook de Nederlandse politiek volgt de gang van zaken bij het telecomconcern nadrukkelijk. De staat bezit als grootaandeelhouder eenderde van de aandelen. In de Tweede Kamer staat de VVD vierkant achter de massaontslagen, omdat deze voor het gezond maken van de onderneming noodzakelijk zijn. D66 noemt de ontslagen eveneens onvermijdelijk. De PvdA is voorlopig weinig genegen bij te passen voor het sociaal plan.

Het CDA vraagt zich af of alle 4800 werknemers echt overtollig zijn. Ook maken de christen–democraten zich net als ChristenUnie en SGP zorgen over de kwaliteit van het telefoonverkeer. Volgens de partijen moet dit wel in stand blijven. CU en SGP vinden de sanering begrijpelijk. Wel vragen ze zich af of de problemen bij KPN geen gevolg zijn van een te ver doorgeschoten privatisering.

In de Tweede Kamer is vooralsnog weinig enthousiasme om KPN financieel bij te springen. Premier Kok vindt het daarvoor ook nog te vroeg. Hij noemde de ontslagen „fors en zeer ingrijpend. Het was blijkbaar onvermijdelijk.” Kok denkt dat de ontslagen werknemers door de relatief gunstige arbeidsmarkt bij andere bedrijven kunnen worden ’herplaatst’.”

Toekomstperspectief
Financiële analisten reageerden nauwelijks verrast op het KPN–bericht. De ingreep stond al in grote lijnen vast, zo verwees D. Siemelink van Delta Lloyd Bank naar het vorig jaar opgestelde reorganisatieplan Vision. Niet alleen de schuldenberg, maar ook het verleden als staatsbedrijf is volgens de analist de oorzaak van de huidige malaise. Er is de afgelopen jaren niet scherp genoeg naar het personeelsbestand gekeken.

Ook analist T. Poulus van Iris, het onderzoeksbureau van Rabobank, wijt de problemen deels aan het feit dat KPN een staatsonderneming is geweest. „Het probleem van zulke bedrijven is dat ze behoorlijk inefficiënt zijn. Ingrijpen werd eigenlijk hoog tijd. KPN heeft de pijn lange tijd voor zich uitgeschoven.”

Een vermindering van de enorme schuldenlast door het uitgeven van extra aandelen is door de gekelderde beurskoers niet aantrekkelijk. Op korte termijn heeft KPN weinig keus. Het moet nu sneller en harder in eigen vlees snijden om kosten te besparen. Ook gaat de onderneming waarschijnlijk nog meer tafelzilver verkopen. Vorige week deed KPN al een deel van zijn belang in kroonjuweel KPNQwest van de hand. Ook wordt in de markt gespeculeerd op de verkoop van bijvoorbeeld E–Plus.

Door alle problemen is er voor internationale expansieplannen geen geld meer. De vraag is of de onderneming te midden van vele telecomreuzen als zelfstandig bedrijf in Europa overeind kan blijven of dat een overname door een grote broer –ondanks verschillende mislukte pogingen– toch een beter toekomstperspectief biedt.