Op de afdeling neonatologie van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam is het altijd spannend. Er wordt dagelijks gevochten voor het leven van zeer kwetsbare en extreem te vroeg geboren kinderen.

In Nederland worden jaarlijks zo’n 2200 baby’s geboren na een zwangerschapsduur korter dan dertig weken. De meesten groeien gezond op. „Ruim 10 procent van de kinderen houdt echter een ernstige handicap over aan de vroeggeboorte”, aldus Aarnoudse (31), die vorige week aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit promoveerde op onderzoek naar veel te vroeg geboren baby’s.

„Dankzij sterk verbeterde neonatale zorg ontwikkelt het merendeel van de veel te vroeg geboren baby’s zich gelukkig op een gezonde manier.” Toch trekt een groot deel van de ouders aan de bel wanneer deze kinderen de basisschoolleeftijd bereiken.

Aarnoudse: „We zien in deze fase van de ontwikkeling vaak specifieke problemen ontstaan. Zo heeft 10 tot 20 procent van deze kinderen speciaal onderwijs nodig, vergeleken met 4,8 procent van de doorsneeleerlingen. Daarnaast is bij 50 tot 60 procent extra begeleiding vereist om normaal te kunnen functioneren in het onderwijs. Deze couveusekinderen vertonen vooral problemen op het gebied van schoolse vaardigheden, zoals leren rekenen. Ook is er bijvoorbeeld sprake van teruggetrokken gedrag of aandachtsproblemen. Couveuse­kinderen kunnen rusteloos zijn en overgevoelig voor prikkels waardoor ze snel zijn afgeleid. Daardoor missen ze het overzicht en kunnen ze bijvoorbeeld niet goed letten op de instructies van de leerkracht.”

Bij schoolonderzoeken blijkt het IQ van deze kinderen over het algemeen echter overeen te komen met dat van ‘normale’ basisschoolleerlingen. Aarnoudse: „Blijkbaar zijn er nog andere vaardigheden die bij deze vroeggeboren kinderen minder goed ontwikkeld zijn dan bij leeftijdsgenootjes, waardoor ze moeite kunnen krijgen op school.” Uit de gesprekken die de neuropsycholoog en haar collega’s van het nazorgteam van de afdeling neonatologie hadden met ouders, leerkrachten en andere betrokkenen blijkt dat er dringend behoefte is aan meer kennis hierover.

Reden genoeg voor Aarnoudse om haar promotieonderzoek te richten op de ernst en oorzaak van deze school- en gedragsproblemen bij veel te vroeg geboren kinderen. Ze vergeleek honderden veel te vroeg geboren kinderen zonder ernstige handicaps in de leeftijd van 4 tot en met 12 jaar met een even grote groep leeftijdsgenoten die zijn geboren na een normale zwangerschapsduur. Een van de speerpunten van het onderzoek was het nauwkeurig in kaart brengen van de hersenfuncties van couveusekinderen.

Aarnoudse: „Het onderzoek richtte zich voornamelijk op de zogenaamde executieve functies bij te vroeg geboren kinderen. Executieve functies vormen een verzamelterm voor denkprocessen, oftewel functies, die belangrijk zijn voor het uitvoeren (de executie) van gedrag en cognitie (denken). Voorbeelden van executieve functies zijn het kunnen omgaan met veranderingen (flexibiliteit), in staat zijn impulsen te onderdrukken (impulscontrole), het actief kunnen onthouden van informatie (werkgeheugen) en vooruitdenken en plannen (planning). Alle executieve functies samen gebruiken informatie uit verschillende bronnen, zoals wat je ziet of hoort, en zetten dit om in sociaal aangepast gedrag. Je kunt ze zien als de dirigent van een orkest. De dirigent geeft de maat aan en zorgt ervoor dat verschillende muzikanten op het juiste moment beginnen en stoppen met spelen.”

Executieve functies zetelen in de (pre)frontale cortex, het hersengedeelte dat voor in het hoofd gelegen is. Bij couveusekinderen kan er subtiele schade aan dit deel van het brein ontstaan. „Het ontwikkelt zich pas in de laatste drie maanden van de zwangerschap. Dat is precies de termijn waarin deze kinderen in de couveuse liggen en er risico is op schade aan de hersenen door bijvoorbeeld hersenbloedingen of infecties, of door allerlei handelingen die ze normaal gesproken niet zouden hebben ondergaan.”

Aarnoudse constateert op grond van haar onderzoek dat veel te vroeg geboren kinderen een achterstand hebben in de executieve functies vergeleken met leeftijdsgenoten. Tevens ontdekte zij dat deze achterstand in de executieve functies een belangrijke rol speelt in het ontstaan van de zwakke schoolprestaties en gedragsproblematiek van couveusekinderen. Ook werd duidelijk dat het doubleren van deze kinderen vanwege hun zwakkere schoolprestaties niet leidt tot verbetering van de resultaten.

„Als een couveusekind moeite heeft om mee te komen op school of als het aandachts­problemen heeft, helpt het niet om het bijvoorbeeld groep 2 over te laten doen, zoals nu vaak gebeurt. Een andere aanpak, bijvoorbeeld gericht op het ondersteunen van de zwakke executieve functies, kan nuttiger zijn, zo blijkt uit het onderzoek. Bij vroegtijdige herkenning van problemen in de executieve functies is namelijk een passende behandeling mogelijk”, aldus Aarnoudse.

Het onderzoek verschaft meer inzicht in de problemen die veel te vroeg geboren kinderen op school kunnen hebben en creëert daarmee nieuwe moge­lijkheden om hen gericht te kunnen helpen.

Aarnoudse wil zich in de toekomst richten op het ontwikkelen van behandelprogramma’s die gericht zijn op het verbeteren van executieve functies bij veel te vroeg geboren kinderen. „Het gaat om methoden die thuis en in de klas gehanteerd kunnen worden om executieve functies te verbeteren. De zorg van een afdeling neonatologie gaat namelijk niet alleen over het in leven houden van couveuse­kinderen. Het is ook belangrijk om deze kwetsbare groep bij het opgroeien te blijven begeleiden.”