Terwijl de coalitiepartijen vorige week nog openlijk worstelden met de vraag of de Europese regels volgend jaar wel of niet moeten worden nageleefd, zetten vrijdag in Brussel 25 EU-leiders hun handtekening onder een nieuw begrotingsverdrag dat zelfs nog een stapje verder gaat dan de inmiddels welbekende tekortnorm van maximaal 3 procent (van het bruto binnenlands product) begrotingstekort en 60 procent overheidsschuld. Landen in Europa mogen binnen drie tot vijf jaar helemaal geen tekort meer hebben.

Uit prognoses van het Centraal Planbureau (CPB) bleek vorige week dat Nederland de komende jaren –bij ongewijzigd beleid– al die Brusselse piketpalen snoeihard omverkegelt.

Het beeld is pijnlijk voor het land dat in de achterliggende maanden zo graag anderen de les leerde: de groei valt tegen, het begrotings­tekort blijft hoog en de overheidsschuld loopt steeds verder op. „De Nederlandse economie zit in het sukkelstraatje”, noemde een Belgische zakenkrant het vorige week. Wachten tot het beter gaat, lijkt geen optie met een vergrijzende bewolking en rap oplopende zorgkosten. Horde voor horde zal genomen moeten worden om financieel orde op zaken te stellen.

De eerste hindernis is het saldotekort in 2013, dat 9 miljard euro te hoog is. Om deze min volledig weg te werken, moet er volgens het CPB tot wel 16 miljard euro extra worden bezuinigd. Vervolgens mag daar tot 2015 nog zo’n 10 miljard aan extra saneringen bovenop om in de buurt te geraken van een begrotingsevenwicht.

Dat is veel geld en lastig te realiseren op zo’n korte termijn en met zo weinig groei. Maar vanuit de gedachte: wie hard is voor anderen, moet dat ook zijn voor zichzelf, buigen VVD, CDA en PVV zich momenteel in het Catshuis over een miljardenbezuiniging die, zeker na de eerdere besparingsronde van 18 miljard, gerust historisch kan worden genoemd.

Behalve aan de kaasschaaf voor de meer botte bezuinigings­maatregelen zal de coalitie naar alle waarschijnlijkheid niet kunnen ontkomen aan hervormingen, die weliswaar pas op termijn geld opleveren, maar de economie een tikkeltje slanker maken.

Een overzicht van wat er de komende weken in het Catshuis zoal op tafel kan komen.

Btw

Eigenlijk wilde het vorige kabinet de btw al verhogen. Het plan van Balkenende IV was om het hoge btw-tarief van 19 procent op te trekken naar 20 procent en tegelijkertijd de WW-premie voor werknemers te schrappen. Door de crisis die eind 2008 losbarstte, besloot het kabinet het tweede wel te doen en het eerste te laten. Rutte zou de btw-verhoging nu alsnog door kunnen voeren. Goed voor de economie is dat niet, maar met een door het CPB becijferde opbrengst van circa 2 miljard euro is het wel goed voor de schatkist. Als de coalitie, zoals staatssecretaris Weekers (Financiën) vorig jaar bepleitte, ook het lage btw-tarief van 6 procent (voor primaire levensbehoeften) verhoogt, komt daar een bedrag van enkele honderden miljoenen tot zelfs enkele miljarden bovenop.

Eigenwoningforfait

Omdat de fiscus meent dat woning­eigenaren inkomen uit hun woning kunnen genereren door deze te verhuren, betalen de meeste huizenbezitters een eigen­woningforfait van 0,6 procent van hun woningwaarde (WOZ). Dat leverde de overheid in 2010 circa 2,2 miljard euro op. Iedere verhoging van het forfait met 0,1 procentpunt brengt ruim 350 miljoen euro extra in het laatje. Voor villa’s geldt de komende jaren al een oplopend forfait tot 2,35 procent in 2016.

Vennootschapsbelasting

De winstbelasting die Nederlandse bedrijven betalen, zakte in het afgelopen decennium van 35 naar 25 procent en zelfs tot 20 procent voor kleine winsten. In de Europese Unie kennen alleen Estland, Roemenië en Ierland een lagere vennootschapsbelasting. Een verhoging van deze belasting naar 30 procent (nog altijd laag in internationaal verband) levert in één klap 3 miljard euro op.

Ontwikkelingshulp

PVV-leider Wilders stelde recent niet bereid te zijn tot welke hervorming dan ook wanneer niet óók het mes wordt gezet in het budget voor ontwikkelingssamenwerking. De VVD is daar niet op tegen, het CDA juist faliekant. Het kabinet verlaagde het budget voor ontwikkelingshulp al van 0,8 naar 0,7 procent van het bbp, wat nog altijd ruim boven het EU-gemiddelde van circa 0,45 procent ligt. Uit een onderzoek door Een­Vandaag bleek onlangs dat acht op de tien Nederlanders een verdere bezuiniging op het budget wel zien zitten. Dat geldt overigens ook voor CDA-kiezers (58 procent).

Subsidies

De Algemene Rekenkamer meldde eind vorig jaar dat de overheid in 2010 via 633 regelingen in totaal 6 miljard euro aan subsidies verstrekte, terwijl veelal niet duidelijk was welk doel er eigenlijk mee werd beoogd, laat staan of de subsidie effectief was. Met de stofkam moet hier relatief eenvoudig een substantieel bedrag kunnen worden wegbezuinigd.

Lastenverlichting

Het kabinet plande voor 2013 een lastenverlichting van 1,6 miljard euro voor burgers en bedrijven om deze te compenseren voor diverse lastenstijgingen. De coalitie zou die maatregel kunnen schrappen.

Kinderopvang

Het CPB meldde vorige maand dat het verhogen van de toeslagen voor kinderopvang met 2 miljard euro ­tussen 2005 en 2009 het aantal werkende moeders slechts met 21.000 heeft verhoogd. Dat komt neer op een jaarlijkse subsidie van 100.000 euro per extra baan. Hoewel het huidige kabinet al 774 miljoen euro snijdt in de totale uitgaven voor kinderopvang (circa 3 miljard), kan daar volgens de SGP best nog wel wat meer vanaf. Op basis van CPB-onderzoek lijkt het negatieve effect op de arbeidsmarkt hiervan gering.

Ambtenarensalarissen

Wanneer het kabinet in 2013 alle salarissen van overheidsdienaren bevriest, levert dat 2 tot 3 miljard euro op. Dat bedrag kan verdubbelen wanneer naast de ambtenarensalarissen ook de uitkeringen dat jaar niet meestijgen met de lonen in de marktsector.

Hypotheekrenteaftrek

Volgens economen is de hypotheekrenteaftrek onhoudbaar en ook burgers verwachten massaal dat er een beperking aan zit te komen. Hoewel VVD, CDA en PVV alle in hun verkiezings­programma beloofd hebben de aftrek juist in stand te houden, lijkt een hervorming haast onontkoombaar. Vicepremier Verhagen heeft al gezegd bezuinigingen zonder hervormingen uit te sluiten. Verschillende ingrepen zijn mogelijk. Recent bepleitte een groep van 22 economen de aftrek stapsgewijs in twintig jaar te beperken tot 30 procent, de overdrachtsbelasting af te schaffen en geen hypotheken meer te laten verstrekken boven de woningwaarde. Hoewel het plan meer is bedoeld om de vastgelopen woningmarkt vlot te trekken dan om miljarden te besparen, kan het (zeker over een jaar of tien) wel degelijk geld opleveren.

Zorg

Veruit de belangrijkste kostenpost voor de overheid. Bijna geen enkel ander land geeft méér uit aan zorg dan Nederland (circa 12 procent van het bbp). Uit CPB-prognoses blijkt dat de kosten, onder meer door de vergrijzing, kunnen oplopen van ruim 90 miljard nu tot maar liefst 255 miljard in 2050. Door meer efficiëntie, een hoger eigen risico, een soberder basispakket, een lagere beloning van medisch specialisten en kortingen op de AWBZ kunnen die uitgaven volgens experts met enkele miljarden worden beperkt. Bezuinigingen in de zorg liggen over het algemeen echter moeilijk bij zowel de kiezer als de PVV.

AOW-leeftijd

Een van de spaarzame hervormingen die het kabinet heeft doorgevoerd, is een verhoging van de AOW-leeftijd van 65 naar 66 jaar per 2020 en een verdere verhoging naar 67 in 2025. Onder meer het CDA stelde in 2010 voor die maatregel al per 2015 door te voeren, wat ruim een half miljard euro extra zou opleveren. Onlangs riepen D66, GroenLinks en ChristenUnie op om de pensioenleeftijd al vanaf 2013 stapsgewijs te verhogen, wat de extra besparing nog wat verder zou opschroeven.

Arbeidsmarkt

Nu de pensioenleeftijd wordt verhoogd, is het nog meer van belang om de vastgeroeste arbeidsmarkt voor ouderen beter te laten functioneren. Voorstellen daarvoor zijn onder meer de introductie van een eigen risico voor werkgevers in de WW, een kortere WW-duur en een versoepeling van het ontslagrecht. Volgens economen kan de overheid zo enkele miljarden besparen en tegelijkertijd de werking van de arbeidsmarkt verbeteren, al zijn de meningen daarover verdeeld.

Onderwijs

Volgens onder meer VVD en D66 kan de toegankelijkheid van het hoger onderwijs worden gewaarborgd tegen lagere kosten voor de overheid door de invoering van een sociaal leenstelsel. Daarbij schiet de staat de kosten van het collegegeld en studiebeurzen met een lening voor, waarna die weer inkomensafhankelijk wordt terugbetaald. Het kabinet voerde het stelsel al in voor studenten in de masterfase. Door het leenstelsel breder in te voeren, kan tot 1 miljard euro extra worden bespaard.