De recente ontwikkelingen in het Midden-Oosten hebben veel impact op het leven van christenen in de regio. Zo zijn uit Egypte als gevolg van de revolutie naar schatting meer dan 300.000 christenen weggetrokken. Toch groeit bij mij de hoop dat juist in deze kritieke tijden het beste in de Arabische protestanten naar boven komt.

Dat gevoel kreeg ik voor het eerst enkele maanden geleden toen dr. Tarek Mitri, een Grieks-orthodox wetenschapper en minister in diverse Libanese kabinetten, in Beiroet een inspirerend betoog hield. Hij riep de protestantse gemeenschap op zich niet langer terug te trekken in eigen kring. Protestanten zouden als een kleine maar significante gideonsbende een leidende en vernieuwende rol moeten gaan spelen door ieder Arabisch streven naar meer vrijheid, vrede en gerechtigheid met overtuiging te steunen.

Een zelfde elan en strijdbaarheid proefde ik deze week op een conferentie in Beiroet bij verschillende toonaangevende Egyptische, Palestijnse en Libanese protestantse kerkleiders en theologen. Het besef lijkt te groeien dat de huidige ontwikkelingen in het Midden-Oosten de protestantse kerken uitdagen om de eigen spiritualiteit en theologie opnieuw te doordenken en op essentiële punten accenten te verleggen.

Het protestantisme in het Midden-Oosten is tot op de dag van vandaag sterk gestempeld door het piëtisme van de negentiende-eeuwse westerse zendelingen. Zij brachten destijds het protestantisme naar het Midden-Oosten. In deze geloofsbeleving staan een persoonlijke bekering en levensheiliging van individuele gelovigen centraal.

De protestantse christen in het Midden-Oosten stelt zich verder loyaal op tegenover de van God gegeven autoriteiten. Als minderheidsgroepering voelen Arabische protestanten zich vooral pelgrims, vreemdelingen en bijwoners. Men heeft zich van oudsher meer gericht op de wederkomst van Christus dan op de komst van Gods Koninkrijk hier en nu.

Deze piëtistische levenshouding lijkt in het huidige tijdsgewricht een forse belemmering te vormen. Het maakt het moeilijk om adequaat in te spelen op de noden en behoeften in de samenleving. Het is daarom hoog tijd voor het protestantisme in het Midden-Oosten om zich te transformeren.

Ik geef hier enkele aanzetten weer zoals die recent klinken in protestantse kring. Allereerst: bij het identificeren van manifestaties van zonden en kwaad dienen protestanten in het Midden-Oosten zich niet louter te richten op het persoonlijke leven, maar ook misstanden en onrechtvaardigheid op het niveau van gemeenschappen en de gehele samenleving te benoemen. Concreet valt te denken aan zaken als buitensporige zelfverrijking en corruptie, stelselmatige uitbuiting van gastarbeiders en structurele armoede onder een groot deel van de bevolking.

Wat het Evangelie betreft hebben Arabische protestanten zich vooral gericht op persoonlijke verlossing. Zij zijn uit het oog verloren dat de blijde boodschap ook sociale en maatschappelijke consequenties heeft. Het kruis van Christus is behalve symbool van vergeving en bevrijding van zonden ook toonbeeld van solidariteit met de medemens in nood en met de schepping. Kruisdragen betekent dus ook het concreet in praktijk brengen van deze solidariteit.

In plaats van alle energie te steken in het overeind houden van het eigen kerkelijk bedrijf, zou de blik meer gericht moeten zijn op het bijdragen aan de komst van het Koninkrijk waar dat ook maar mogelijk is.

Vanuit dit ”koninkrijksdenken” zouden protestanten samen­werking moeten zoeken met andere groeperingen. In het opkomen voor godsdienstvrijheid en andere elementaire mensen­rechten zou het bijvoorbeeld effectief kunnen zijn om samen te werken met gematigde moslims.

Wat de verhouding tot gezagsdragers betreft zal een protestant soms ook het lef moeten hebben om tegendraads te zijn. Bijvoorbeeld door in woord en daad te protesteren tegen autoriteiten wanneer elementaire christelijke waarden en mensenrechten in het geding zijn. Ook wanneer voor dergelijk profetisch verzet een prijs moet worden betaald. 
Het protestantisme is er immers niet voor bange mensen: „God heeft ons niet gegeven een geest van vreesachtigheid, maar van kracht en liefde en bezonnenheid” (2 Tim. 1:7).

Het is te hopen dat de protestanten in het Midden-Oosten het aandurven zichzelf opnieuw uit te vinden. De wijze waarop een dergelijk vernieuwd protestantisme zich kan manifesteren in deze regio zal van land tot land sterk verschillen. Het is mijn stellige overtuiging dat een dergelijke meer maatschappijbetrokken, tegendraadse en strijdbare protestantse spiritualiteit een drive zal zijn voor een bescheiden maar actieve, vitale en bezielende protestantse presentie in het Midden-Oosten.

De auteur is namens de Gereformeerde Zendingsbond, Kerk in Actie en de Verenigde Protestantse Kerken in België werkzaam als docent praktische theologie aan de Near East School of Theology in Beiroet (Libanon).