In RD 31-12 bespreekt Enny de Bruijn het boek ”Lit! A Christian guide to reading books”, geschreven door Tony Reinke. Reinke probeert een Bijbels perspectief te geven op literatuur en voert een pleidooi voor het lezen. Terecht, maar wij willen een stapje verder gaan. Wij menen bij Reinke een onderwaardering voor het beeld te bespeuren. Hij beweert dat mensen door de beeldcultuur passieve consumenten worden, terwijl daarentegen boeken een actieve en ingespannen houding vragen.

Reinke breekt een lans voor verbeelding in de taal, dat onderschrijven wij. Beeldende taal is volle taal. Zo is dat ook met beeld. Het beeld dat je weet te vangen, daar zit een lading in. Als je kijkt, analyseert, vragen stelt, samen erover praat, gaat zo’n beeld steeds meer zeggen. Een goed beeld blijft lang boeien. Beeld dat zo klaar als een klontje is, heeft geen diepere betekenis. Het stelt je geen vragen, laat je niet nadenken. Niet elk beeld hoeft overigens zo’n grote zeggingskracht te hebben, net zo min als alle taal die moet hebben.

De bewering van Reinke dat de beeldcultuur passieve consumenten maakt, terwijl boeken een actieve houding vragen, moet gebaseerd zijn op een misvatting. Inderdaad worden wij tegenwoordig overal door beeldmateriaal overspoeld, daar hoef je niets voor te doen. In die zin is de bewering juist dat je als passieve consument ermee overvoerd wordt. Maar wij denken dat al die beelden niet gelijk ook juist worden begrepen. Het ‘lezen’ van een beeld kost namelijk inspanning. Met ”beeld” bedoelen wij niet een beeldhouwwerk, al sluiten we dat wel erbij in. Beeld, dat is een foto, een reclameposter, een krant, folder, verpakking, winkelruit, filmpje, tv, computerscherm, iPad en ga zo maar door.

Geen meerwaarde

In onze beeldcultuur wordt heel veel gebruikgemaakt van beeld. Door de technische ontwikkelingen verdubbelt elke twee jaar de beschikbare hoeveelheid beeldmateriaal! Om alle beelden die je over je heen krijgt goed te lezen, moet je je inspannen. Daarvoor is goed beeldonderwijs nodig. Voor wie beelden leert lezen, gaat er een wereld open. Het aandachtig lezen van geschreven taal en beeldtaal is essentieel voor het staan in deze maatschappij. Het is daarom noodzakelijk dat christenen zich inspannen om de beeldtaal van de huidige maatschappij te doorzien, en eraan deel te nemen op een manier bij een christen past.

Reinke schrijft dat beelden niet in staat zijn betekenis over te brengen op de manier waarop woorden dat kunnen. Daarmee zijn wij het eens, maar er zit ons toch iets dwars. Het lijkt alsof Reinke een waardeverschil ziet tussen woord en beeld. Dat is volgens ons niet terecht. De manier waarop beeld communiceert is anders, maar niet minder waardevol. De betekenis van beeld is net zo belangrijk als de betekenis van taal. De inhoud die je met beeld kunt weergeven is soms met taal maar moeilijk uit te drukken. „Een tekening zegt meer dan duizend woorden”, en het omgekeerde kan ook waar zijn. Er is dus geen meerwaarde van het een boven het ander.

Oude Testament

Ook de lijn die Reinke trekt naar het Oude Testament vatten wij niet. Leggen wij het Oude Testament en het Nieuwe Testament naast elkaar, dan is het juist het Oude Testament waarin heel veel beelden voorkomen. Denk aan de uitgebreide beschrijving tot in detail voor de bouw van de tempel, en daarvoor al van de tabernakel, van de kleding van de priesters, van alle gereedschappen voor de ceremoniële eredienst. Mozes moest een koperen slang maken om het volk van de giftige slangen te redden. En wat staan de profeten vol met beeldtaal. Denk aan Ezechiël (Ez. 12), die de aankondiging van de ballingschap moet uitbeelden door een stuk drama. God Zelf maakt veel gebruik van visioenen en dromen om Zijn boodschap aan Zijn volk, of aan het individu bekend te maken.

Wel is het zo dat de Israëliet volgens het tweede gebod geen beeld mocht maken van hetgeen in de hemel is, van wat op de aarde en van hetgeen in de wateren onder de aarde is, en zich daarvoor niet neerbuigen. Het blijft voor ons alleen de vraag of de uitleg die de joodse geestelijken aan de eerste zin gegeven hebben, namelijk totaal geen afbeelding maken, wel te verdedigen valt tegenover de manier waarop God Zelf beeld gebruikt.

Wij roepen Tony Reinke en anderen ertoe op om met ons te doordenken op welke wijze wij 
de beeldcultuur kunnen lezen, en er deel aan kunnen nemen. Het zou winst zijn als die samenwerking een boek zou opleveren met als titel: ”Lit! Lees de beeld­cultuur”.

De auteurs zijn docent beeldende vorming en zijn bezig een platform op te zetten dat als doel heeft christenen meer te laten participeren in kunst en cultuur.