Het Nederlandse partijpolitieke landschap is getransformeerd tot een heuvellandschap zonder bergmassief. Deze politieke aardverschuiving is van recente datum. Van 1956 (toen steeg het aantal te behalen zetels in de Tweede Kamer van 100 naar 150) tot en met 1989 waren de sociaaldemocraten en de christendemocraten gezamenlijk goed voor meer dan twee derde van de stemmen. Maar sinds de historische verkiezingen van 1994 –aan de vooravond van paars– begon de afbrokkeling van hun macht.

Zouden er nu verkiezingen worden gehouden, dan zijn PvdA en CDA goed voor nog minder dan 20 procent, zo leren de peilingen van Maurice de Hond en onderzoeksbureau Ipsos Synovate. Een schokkende conclusie eigenlijk.

De politieke reuzen van weleer zijn hun vanzelfsprekende macht kwijtgeraakt en moeten de concurrentie aangaan met middelgrote partijen die al langer in dit schuitje zitten. Kunnen het CDA en de PvdA hun trots opzij zetten en de strijd met hen aangaan?

Kwaad daglicht

Floor Rusman schreef op 21 januari in NRC Handelsblad dat een politieke partij niet eindeloos op zoek kan blijven naar de gronden van haar bestaan. Daarmee verliest ze haar bestaansrecht. Politiek is het gevolg van een maatschappelijke visie op existentiële vragen, niet het middel om antwoorden te vinden.

Toch is dat gemakkelijker gezegd dan gedaan. Politieke ideologie heeft lang in een kwaad daglicht gestaan. Een politieke partij met een inhoudelijke visie op het leven maakte zich schuldig aan paternalisme en moralisme. Politiek diende een instrument voor voorspoed en emancipatie te zijn. Het was voldoende om te wijzen op succesvol overheidsbeleid.

Maar ook Rutte zal merken dat hoopvolle vertogen over toekomstige groei niet meer volstaan voor democratische instemming. De politieke partij van de toekomst etaleert een inhoudelijke kijk op de samenleving.

Asscher

In dit verband is het interessant om te wijzen op recent onderzoek van de Universiteit van Amsterdam (afdeling politicologie). Daarin komt naar voren dat niet zozeer kiezers zweven, als wel politieke partijen. Mensen opereren óf aan de linker- óf aan de rechterkant van het politieke spectrum. Daarbinnen weten zij heel goed wat zij van een politieke partij willen. Er zijn nauwelijks kiezers die de grote oversteek maken. Een linkse kiezer wikt tussen PvdA, SP, GroenLinks en misschien D66.

Dus als de PvdA volgens haar nieuwe voorzitter Spekman linksaf moet slaan, zegt dat niet zo veel. De potentiële PvdA-kiezer bevindt zich al aan die kant.

Bovendien, Spekman zal geen kiezers weten terug te winnen – alleen een partijleider met een helder verhaal en overtuigende media-optredens kan dat. Een partijvoorzitter houdt zich bezig met de organisatie van de partij; dat er genoeg discussie is, politieke talenten komen bovendrijven en afdelingen naar behoren functioneren.

De periodieke roep om Lodewijk Asscher, wethouder in Amsterdam, betekent ook niet veel. Dat PvdA’ers in een anonieme NRC-enquête vinden dat Cohens dagen geteld zijn, oogt wellicht stoer, maar het blijft oud nieuws. Pas als er meer PvdA’ers opstaan die met naam en toenaam hun twijfels over fractievoorzitter Cohen uitspreken, zal de druk op Cohen toenemen.

Dat wat Cohen van Rutte vroeg: opstappen als premier, zal hijzelf niet snel zal doen als partijleider. En hoewel Asscher weliswaar de gedoodverfde opvolger is, staat hij vast niet te popelen. Het afbrand­risico is reuzegroot. De PvdA zal toch niet weer de fout maken alle hoop op één persoon te vestigen?

Eigen kracht

Wil de PvdA een vernieuwde volkspartij worden, dan is dagelijkse maatschappelijke zichtbaarheid noodzaak, zowel virtueel (media en internet) als reëel. Zonder politiek handwerk zal een revival nimmer slagen. De PvdA kan slechts overleven als ze inzet op vernieuwing van onderen, waarbij de ondersteuning plaatsvindt door ervaren krachten in de partij. De inspiratie komt van de leider, de organisatie van de voorzitter.

De PvdA zal zich moeten onderscheiden met een origineel verhaal; een verrassende variant op haar geschiedenis als volkspartij van zowel minderbedeelden als intellectuelen en welgestelden. Daar ligt de kracht van de PvdA: in het aanspreken van verschillende lagen van de samenleving.

Deze strategie belooft meer dan de ambitie om de SP met eigen wapens te verslaan. Meedoen aan het rechts-linksspel van SP en VVD is af te raden. De PvdA is geen SP-kopie en moet uitgaan van haar eigen kracht.

Dus aan de ene kant hameren op een staat die basisvoorzieningen garandeert en organiseert (want die is als enige daartoe in staat), en anderzijds aanvaarden en uitdragen dat burgers veel meer invloed moeten krijgen op politieke beslissingen.

Deze dubbele richting geeft een nieuwe impuls aan twee thema’s die van oudsher centraal stonden in de sociaaldemocratie: de politieke gemeenschap en maatschappelijke emancipatie.

De auteur is politicoloog en publicist.