Na de Belgische Opstand (1830) en de afscheiding van Nederland (1831) ontstond de door de grote mogendheden geconstrueerde staat België. Tot koning van België werd Leopold von Saksen-Coburg-Saalfeld benoemd.

Nederlanders weten weinig van deze eerste Belgische koning en ook in het Belgische collectieve geheugen neemt hij nog ternauwernood een plaats in. Reden voor de Belgische historica Gita Deneckere om alsnog een klein monument voor deze vorst op te richten en hiertoe een omvangrijke biografie te schrijven.

Hoofdrolspeler

Een traditionele vorstenbiografie die gericht is op de cultus van de koninklijke persoonlijkheid en deze uit de geschiedenis van zijn tijd licht, heeft de schrijfster niet beoogd. Haar opzet, al geeft zij ook het persoonlijk levensverhaal van Leopold, is een andere. Voor haar is hij een sterk betrokken getuige en hoofdrolspeler van zijn tijd.

Zijn levensgeschiedenis is volgens haar nauw verbonden met de geschiedenis van Europa tussen de nadagen van het ”ancien régime” (het oude regeringsstelsel van voor de Franse Revolutie van 1789) en het moderne Europa van 1870.

De levensgeschiedenis van Leopold geeft daarom toegang tot de geschiedenis van Europa in een zogeheten tussentijd. Geschiedenis die vooral ontvouwd wordt aan de hand van de zeer uitgebreide briefwisseling van Leopold met zijn twee echtgenotes en zijn nicht Victoria, de latere Engelse koningin. De uiterst omvangrijke correspondentie tussen oom Leopold en nicht Victoria vormt een ware goudmijn.

Huwelijk

Daarnaast is er de briefwisseling met andere leden van het geslacht Saksen-Coburg, dat door middel van een legendarisch geworden huwelijkspolitiek in tal van Europese vorstenhuizen vertegenwoordigd was. Deze correspondentie geeft een weinig fraai beeld van het zedelijke leven van de toenmalige Europese royalty.

De lutherse Leopold kreeg van zijn ouders een verlicht protestantse opvoeding, nam deel aan de veldtochten tegen Napoleon en trouwde in 1816 met de Britse kroonprinses Charlotte, die zeer geliefd was. Hun huwelijk was zeer gelukkig en harmonisch en beantwoordde perfect aan het verlangen van het Engelse volk naar een gewone huiselijke monarchie die de burgerlijke waarden weerspiegelde.

Het huwelijksgeluk duurde echter maar kort, want in 1817 overleed Charlotte in het kraambed. Het grote verdriet van Leopold, die hartstochtelijk veel van haar had gehouden, werd door heel de natie gedeeld en de dichter Lord Byron maakte zich in de vierde zang van ”Childe Harold’s Pilgrimage” tot tolk hiervan. Het duurde lang voordat Leopold tot een nieuw huwelijk kwam. In 1832 hertrouwde hij met de Franse kroonprinses Louise.

„Onbesuisde lieden”

Leopold streefde naar grandeur en wilde graag een rol spelen op het politieke toneel van zijn tijd, maar het was niet gemakkelijk om hieraan vorm te geven. Vanwege allerlei verwikkelingen zag hij uiteindelijk af van de hem aangeboden kroon van Griekenland, maar in 1831 aanvaardde hij met blijdschap het koningschap van België, waar hij met groot enthousiasme werd binnengehaald.

Leopold legde de eed op de grondwet af, maar de constitutionele monarchie, waarover hij tegen intimi sprak als „de uitvinding van enkele onbesuisde lieden”, had beslist niet zijn hart.

Wat hem voor ogen stond, was het ideaal van een vorst die als een vader voor zijn kinderen zorgde. Op dit ideaal stemde hij zijn woorden en gedragingen af en het is verbluffend, zo merkt de auteur op, hoe deze Duitse prins in korte tijd het imago van vader des vaderlands heeft kunnen opbouwen.

Het lutherse geloof van Leopold, dat overigens weinig dogmatisch omlijnd was, heeft hiervoor geen belemmering gevormd. Treffend is overigens de vermelding dat voor Leopold de christelijke religie van alle religies de mooiste en perfectste is die men zich kan voorstellen.

Bemiddelaar

Koning Leopold wilde zichzelf niet alleen zien als de vaderlijke vorst en het symbool van de eenheid van België; zijn ambities reikten verder. Hij wilde de vrede in Europa bevorderen en een bemiddelaar zijn tussen de grootmachten van zijn tijd: Engeland, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk en Rusland.

Deze Europese vrede was voor hem onlosmakelijk verbonden met het behoud van maatschappelijke rust en orde en voor niets vreesde hij zozeer als voor herhaling van de Franse Revolutie, deze volstrekte omkering van alles wat hem lief was. Een starre reactionair was hij echter niet en hij had het goede voor met de mensheid.

Raadgevingen

Tot de interessantste bladzijden van dit boek behoren die over de omgang tussen oom Leopold en zijn dertig jaar jongere nicht Victoria, die in 1837 koningin van Engeland werd en haar naam heeft gegeven aan een tijdperk dat als hoogtepunt van de burgerlijke waarden en normen wordt beschouwd. Talloos zijn Leopolds raadgevingen hoe zij zich als koningin geliefd kon maken. Van groot belang hierbij was de nadruk op huiselijke deugden en traditionele familie- en gezinswaarden en de aandacht voor het voorleven hiervan. Gezegd kan worden dat koningin Victoria hierin voortreffelijk is geslaagd. Dit mede dankzij oom Leopold als ”Queenmaker”.

Deze voortreffelijk geschreven studie geeft een boeiend beeld van zowel de persoonlijkheid van Leopold als de Europese geschiedenis in het tijdvak 1815-1870. Ze werpt tevens licht op het instituut monarchie zoals die door de dragers ervan beleefd en door het volk verlangd werd. Tot slot moge de mooie uitvoering geroemd worden.

Leopold I. De eerste koning van Europa 1790-1865, Gita Deneckere; uitg. De Bezige Bij, Antwerpen, 2011; ISBN 978 90 8542 3171; 736 blz.; € 39,95.