President Zuma vindt dat de komst van het christendom Afrika problemen heeft gebracht. Met die boodschap opende woensdag de Zuid-Afrikaanse krant The Times op de voorpagina. „Als Afrikanen hadden we vóór de komst van religie en het evangelie onze eigen manier om dingen te doen”, citeerde de krant Zuma. „Religieuze mensen spreken over deze periode als donker, maar we weten dat er toen geen wees- en bejaardenhuizen waren. Het christendom heeft ons die dingen gebracht.” In de traditionele cultuur werden wezen en bejaarden gewoon in de familie opgevangen.

De president zou de uitspraken hebben gedaan tijdens een bijeenkomst ter bevordering van de verkeersveiligheid in zijn thuisprovincie KwaZulu Natal. Het bericht ontketende een golf van reacties. De Zuid-Afrikaanse Raad van Kerken noemde de uitspraken „schokkend.” De leider van de Afrikaans Christen Democratische Partij, ds. Kenneth Meshoe, was „verbijsterd” en bestempelde de uitspraken van Zuma als „hypocriet.”„Tijdens de verkiezingen gaat hij niet naar de begraafplaatsen om stemmen van voorouders te winnen, maar naar de kerken.”

De commentator van The Times vroeg zich verbijsterd af of Zuma soms vergeten was dat de meeste Zuid-Afrikanen christen zijn en dat het ANC veel aan het christelijke leiders zoals Desmond Tutu en Allan Boesak te danken heeft.

Het is niet de eerste keer is dat Zuma omstreden opmerkingen over godsdienst maakt. In juni moest Zuma zich voor de Raad van Kerken verantwoorden wegens misbruik van Jezus’ naam tijdens de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen. In 2009 zette hij kwaad bloed door te beweren dat het ANC zou blijven regeren tot de wederkomst van Christus.

Zuma’s uitspraken zijn des te opmerkelijker in het licht van het feit dat hij sinds in 2007 erepastor is van de Full Gospel Community Church in Ntuzuma, bij Durban. The Times sprak dan ook cynisch van „het evangelie volgens Zuma.”

Intussen proberen en woordvoerders en ANC-partijprominenten de zaak recht te breien. Het verslag in The Times zou „misleidend” zijn. Zuma zou alleen hebben willen zeggen dat de westerse cultuur een einde heeft gemaakt aan de rol van de zogenoemde ”extended family”, waarin iedereen voor iedereen zorgt. Omdat die onderlinge zorg wegviel, waren er wees- en bejaardenhuizen nodig.

Uit kerkelijke hoek klonken overigens ook relativerende woorden. Ds. Tjeerd de Boer van de Vrye Gereformeerde Kerk van Zuid-Afrika liet op zijn weblog weten de hele kwestie „een storm in een glas water” te vinden. „Het is goed mogelijk dat de president niet het christendom maar de westerse cultuur heeft genoemd als de factor die leidde tot de afbraak van traditionele Afrika-waarden”, denkt hij.

Volgens de zendingspresident is het waar dat de opvang van wezen in weeshuizen en bejaarden in verzorgingstehuizen in „de oude cultuur” niet nodig waren. „Met de ‘beschaving’ en de westerse cultuur is ook de individualisering gekomen”, schrijft hij. Maar het is ook waar dat door hiv en aids het aantal ouderloze kinderen gigantisch is toegenomen. „Daar is geen opvang voor te vinden. Dus moeten er pleegouders en weeshuizen zijn. En in die zorg spelen christen een grote rol. Daarvoor had JZ (Jacob Zuma, red.) best z’n waardering mogen uitspreken.”

Het Zuid-Afrikaanse persbureau Sapa kwam juist gisteren met de mededeling dat de populariteit van Zuma ten opzichte van september licht gedaald was tot zo’n 48 procent. Uitspraken als deze week in KwaZulu Natal zullen in ieder geval niet behulpzaam zijn de lijn weer naar boven om te buigen.

„Afrikaanse cultuur is ook niet statisch”

Zuid-Afrikaspecialist en theoloog prof. Stephen Martin van King’s University College in Alberta, Canada, hekelt simplistische uitspraken over de rol van het christendom in Zuid-Afrika’s geschiedenis.

„Missionaire activiteiten begonnen in Zuid-Afrika pas goed in de 19e eeuw. En ja, de Afrikaanse cultuur werd daarbij als iets achterhaalds gezien. Christendom, kolonialisme en kapitalisme gingen hand in hand als drie uitingen van een beschavingsoffensief.

Tegelijkertijd hebben de missiescholen een nieuwe zwarte elite gecreëerd, waaruit organisaties zoals het ANC zijn ontstaan. Juist ook van missionarissen kwamen de eerste pogingen om de Afrikaanse cultuur serieus te nemen. Denk alleen al aan de vertaling van de Bijbel in de traditionele talen.

Zuma’s uitspraken lijken uit te gaan van de veronderstelling dat het christendom Europees is. Maar Europa is ook niet altijd christelijk geweest. Cultuur is niet iets statisch dat „verloren” kan gaan en weer teruggevonden. Culturen ontwikkelen zich.

Het is duidelijk dat het christendom in de vorm van Europees kolonialisme grote impact heeft gehad op de Afrikaanse cultuur. Maar Afrika heeft het christendom ook gebruikt om met diezelfde koloniale erfenis om te gaan.”