Erasmus’ spreekwoorden houden spiegel voor
„Spreekwoorden zijn net kleine edelstenen”, schreef Desiderius Erasmus. De zestiende-eeuwse humanist ver- zamelde meer dan 4000 spreekwoorden en uitdrukkingen uit klassieke werken, voorzag ze van een toelichting en bundelde ze onder de naam ”Adagia”. Erasmus bleef zijn hele leven spreekwoorden verzamelen. Bij zijn dood in 1536 had hij er 4151. Daarvan is nu een ruime selectie verschenen in het vijfde deel van de ”Verzamelde werken”, uitgegeven door Athenaeum–Polak & Van Gennep. Erasmuskenner Jeanine De Landtsheer vertaalde de ”adagia” en voorzag ze van een toelichting.
Een groot aantal spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen die Erasmus verzamelde, worden nog steeds in het Nederlands gebruikt. „De knoop doorhakken”, bijvoorbeeld, of „een oude wond openrijten.”
Andere uitdrukkingen zijn in de vergetelheid geraakt. Met een „Maltezer schoothondje” wordt een man bedoeld wiens hulp bij geen enkele serieuze zaak bruikbaar was, maar die men alleen onderhield voor zijn geestigheid. „Sommige honden hebben geen enkel nut”, licht Erasmus toe, „tenzij ze spelen met verwende vrouwen die niets omhanden hebben.” Christenen moeten geen vraatzuchtige troeteldieren houden, „terwijl er toch zo veel armen honger lijden.”
Vooral het commentaar van Erasmus bij de spreekwoorden maakt de ”Adagia” tot meer dan een verzameling teksten. Zijn tijdgenoten keken blijkbaar graag in de spiegel die de Nederlandse humanist hun voorhield. Het boek werd de eerste bestseller in de geschiedenis van de boekdrukkunst.
Boekgegevens
”Spreekwoorden (Adagia), Desiderius Erasmus”, vertaald door Jeanine De Landtsheer; uitg. Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 253 6903 3; 757 blz.; € 34,95.
