Op de avond van 11 mei 1960 stapte de 54-jarige Riccardo Klement uit de bus. Lijn 203 had hem van de Mercedes-Benzfabriek gebracht naar de wijk in Buenos Aires waar hij woonde. Hij hoopte een rustige avond te hebben met vrouw en kinderen.

Maar achter hem klonken opeens de woorden: „Een ogenblikje alstublieft.” Voordat hij het wist werd hij overvallen door een groepje mannen en in een auto geduwd. Deze reed snel weg.

Negen dagen later bevond Klement zich in een El Altoestel op weg naar Israël. Het was niet de eerste keer dat hij daar een voet op de bodem zette. In 1937 had hij Palestina al bezocht. Hij concludeerde toen dat de oprichting van een Joodse staat niet in het belang van Duitsland zou zijn.

Achter de naam Riccardo Klement ging niemand minder schuil dan de uitvoerder van de Endlösung (vernietiging) van de Joden, Adolf Eichmann. Op 10 april 1961 stond hij voor een speciaal opgezette rechtbank in het Beit Ha’Amgebouw aan de Bezalelstraat in Jeruzalem.

Onder grote internationale belangstelling begon het proces tegen de vroegere Obersturmbannführer. Hij werd beschuldigd van misdaden tegen het Joodse volk en tegen de mensheid, oorlogsmisdaden en lidmaatschap van een vijandige organisaties. De verdediging voerde aan dat hij slechts deed wat hem werd opgedragen. De rechters concludeerden echter dat hij zijn ‘taak’ met grote inzet volvoerde. Op 15 december 1961 veroordeelden zij hem tot de doodstraf door ophanging.

Op 29 mei 1962 verwierp het hooggerechtshof het beroep en bevestigde de uitspraak van de lagere rechtbank. In de nacht van 31 mei op 1 juni hing hij aan de galg. Zijn lichaam werd verbrand en zijn as uitgestrooid over zee buiten Israëls territoriale wateren.

Lange arm

De voorwerpen die rond de gevangenneming van Eichmann zijn gebruikt, kwamen terecht in het archief van het Instituut voor Inlichtingen en Speciale Operaties, beter bekend als de Mossad. Daar zouden deze misschien nog heel lang zijn blijven liggen, als de Israëlische minister zonder portefeuille en Likoed-Knessetlid Yossi Peled er niet om had gevraagd.

De in 1941 in België geboren Peled is een overlevende van de Holocaust. Zijn vader werd in Auschwitz vermoord. Zijn moeder zag kans hem en zijn zuster onder te brengen bij christenen in België. Na de oorlog haalde zij hen weer op. Ze emigreerden naar Israël. Peled diende dertig jaar in het leger en bereikte de rang van generaal-majoor.

Peled organiseerde een tentoonstelling van zeventig voorwerpen die rond de ontvoering een rol hebben gespeeld. Deze collectie is aangevuld met enkele persoonlijke voorwerpen van Eichmann, die op het moment van zijn arrestatie in zijn bezit waren. De tentoonstelling is maandag in de Knesset geopend.

Behalve Peled woonden premier Benjamin Netanyahu, Knessetvoorzitter Reuven Riflin en oud-minister Rafi Eitan –een van de vroegere Mossadagenten die de nazi ontvoerde– de opening van de tentoonstelling bij. Netanyahu wees erop dat iemand die miljoenen mensen vermoordt een prijs betaalt. „De staat Israël heeft een lange arm”, zei hij. Hij eindigde zijn speech met de woorden: „Am Israel Chai”, het volk Israël leeft.

Handschoenen

De tentoonstelling duurt drie weken en is bescheiden opgezet in de hal van het parlementsgebouw. De vooral kleine voorwerpen liggen uitgestald in zes vitrines over een lengte van ongeveer 12 meter. Te zien zijn onder meer brieven, oude zwart-witfoto’s, nummerborden, de sleutels van Eichmann, een koffer en een plattegrond van het huis waar Eichmann woonde.

Ook de handschoenen van de ontvoerders, de typemachine die tijdens de zittingen werd gebruikt en de cabine met kogelvrij glas waarin Eichmann zat, zijn aan de tentoonstelling toegevoegd. De schriftelijke uitleg is enkel in het Hebreeuws, hoewel ook veel buitenlanders de Knesset bezoeken.

Mogelijk zal de tentoonstelling in februari voor drie maanden te zien zijn in het Diasporamuseum in Tel Aviv, waar ze mogelijk beter tot haar recht zal komen. Daarna moet de tentoonstelling ook nog in andere plaatsen te zien zijn.

Vanwaar de belangstelling voor het Eichmannproces? Dat heeft volgens Israël een belangrijke educatieve waarde. Netanyahu zei in april dat het niet slechts om „het herdenken van de overwinning op onze vijanden” gaat. Het proces is volgens de premier met name van waarde als poging nieuwe vervolgingen door nieuwe vijanden te voorkomen. „Dit is de belangrijkste les.”

De tentoonstelling is dan ook niet het enige evenement dat de vijftigste verjaardag van het Eichmannproces markeert. In april dit jaar besloot het kabinet de rechtszaak te herdenken „omdat bewustzijn van de Holocaust van belang is in Israël en andere landen.” Het Israëlische bewustzijn moet opgevijzeld worden in het Beit Ha’Amgebouw in Jeruzalem, terwijl er buiten Israël herdenkingen zullen plaatvinden in Duitsland en de Verenigde Staten.

In Duitsland is gekozen voor de Wannseevilla, waar Eichmann in 1942 de Wannseeconferentie organiseerde. Daar is het besluit tot de Endlösung genomen. Daarnaast is er een ceremonie in New York, waar de grootste Joodse gemeenschap buiten Israël woont.

Een woordvoerder van Netanyahu kon deze week nog niet vertellen wanneer de drie ceremonies zullen worden gehouden, maar dat zal in elk geval niet voor volgend jaar april het geval zijn.

Het Holocaustherinneringscentrum Yad Vashem in Jeruzalem stelt dat de gebeurtenis verschillende positieve gevolgen had. De Israëlische burgers, in het bijzonder de jongeren, hoorden in het begin van de jaren zestig voor het eerst uit vele getuigenissen over de onmenselijke methoden van de nazi’s.

Het proces leidde ook tot een toename van belangstelling voor het Holocaustonderzoek en tot een kettingreactie in het onderzoek naar en procesvoering tegen nazimisdadigers, in het bijzonder in Duitsland. De zaak-Eichmann betekende dus in meer dan één opzicht een keerpunt.