De twee boeken horen bij elkaar. ”Reading Scripture with the Reformers” kan beschouwd worden als een inleiding op ”Reformation Commentary on Scripture”. Eerstgenoemd boek gaat over de manier waarop de reformatoren met de Bijbel omgingen. Het nodigt ons ook uit om met de kerkhervormers de Bijbel te lezen. Was er geen Bijbel geweest, dan zou er ook geen kerkhervorming zijn geweest. Men kan in slechter gezelschap verkeren wanneer men het Woord van God wil onderzoeken en verstaan.

De auteur geeft in zijn inleiding in kort bestek antwoord op de vraag waarom men ook vandaag nog veel kan leren van de reformatorische exegese. De kerkgeschiedenis is in feite niets anders dan de geschiedenis van de uitleg van de Bijbel. In grote stappen gaat George met kennis van zaken door de geschiedenis. Hij vertelt wat de omgang met de Bijbel hemzelf heeft gedaan. Vanuit dit persoonlijk perspectief valt het licht ook op de wijze waarop men in de geschiedenis van de uitleg van de Bijbel te werk is gegaan. De betekenis van de terugkeer tot de bronnen, tijdens en na de renaissance, wordt breed toegelicht. Het werk van Erasmus en de betekenis ervan voor de exegese, vooral van het Nieuwe Testament, staat al in het licht van de conflictueuze relatie met Luther. Deze reformator zelf komt sterk naar voren in een afzonderlijk hoofdstuk en daarna valt het accent op de ontwikkelingen in de lutherse traditie.

Calvijn

In een soort reisbeschrijving van een tocht langs de Rijn passeren ook Basel, Worms en Straatsburg de revue, elk met hun eigen betekenis voor de Reformatie. Calvijn wordt in het voorbijgaan genoemd. Van zijn betekenis voor de Bijbelexegese blijkt niet zo veel, maar dit wordt goedgemaakt in een afzonderlijk hoofdstuk over de kracht van de Reformatie: de prediking van het Woord. De Reformatie legde de prioriteit in het kerkelijke gebeuren op de prediking. Daarmee verschoof de aandacht van de sacramenten naar het Woord. Er ontstond een theologie vanuit de Schrift.

In de gereformeerde traditie gaf Zwingli in zijn onderwijs daar een vorm aan waarbij de exegese voorop ging; vervolgens werd de dogmatiek geraadpleegd, waarna het geheel werd afgesloten met een preek over de behandelde tekst. Daarmee was de grondslag gelegd voor de ”profetie”, zoals men het geheel in Zürich karakteriseerde. Deze vorm was wezenlijk voor de gereformeerde traditie. Hij is ook te herkennen bij Calvijn, die in een ”lectio continua” (doorlopende lezing) hele Bijbelboeken achter elkaar op de preekstoel uitlegde. Het was een patroon dat ook buiten Genève gehanteerd werd.

Brieven van Paulus

Timothy George heeft zijn studie op een zeer leesbare manier gepresenteerd. Zij berust vooral op de jongere literatuur en kan zo functioneren als een inleidend deel op de nieuwe serie ”Reformation Commentary on Scripture”. In 2010 verscheen het laatste deel van een soortgelijke serie over het Oude Testament. De nieuwe reeks begint met deel 10 en bevat exegetisch materiaal van reformatorische predikers over twee brieven van Paulus: Galaten en Efeze.

Na een algemene inleiding volgt de verklaring van de tekst van de brief aan de Galaten en van die aan de gemeente in Efeze. Beide verklaringen zijn ook weer voorzien van een afzonderlijke introductie. Wanneer we zeggen dat de eerste een lutherse brief is en de tweede een gereformeerde, zitten we er niet ver naast.

Luther noemde de brief aan de Galaten zijn Käthe. Hij was er, om zo te zeggen, mee getrouwd. Hij heeft ook tweemaal een verklaring ervan gegeven. De brief aan Efeze was in vergelijking daarmee meer een gereformeerde brief, omdat deze in kort bestek het gehele Evangelie samenvat. Bucer schreef er al in de jaren twintig van de vijftiende eeuw een klein, kort en krachtig commentaar op en na zijn verbanning uit Straatsburg gaf hij er colleges over in Cambridge. Bij Luthers commentaar staat de rechtvaardiging door het geloof centraal en in de gereformeerde traditie geldt dit van de Efezebrief. Al in het eerste hoofdstuk zijn er de thema’s van verkiezing, verzoening en verzegeling. De genade en de kerk komen daarin sterk naar voren.

Als het gaat om de verklaring van de Schrift, zou er echter geen grond moeten zijn voor twee verschillende tradities binnen de Reformatie. De brief aan de Galaten ontvangt bij gereformeerde theologen gelijke bijval als bij lutheranen, terwijl omgekeerd de lutheranen een verklaring bieden van de brief aan Efeze die inhoudelijk weinig verschilt van die van hun gereformeerde collega’s. Verschillen tussen lutheranen en gereformeerden werden niet door de exegese, maar veel meer door de politiek bepaald. Vandaar dat de eindeloze debatten tussen de beide partijen ook tot vruchteloosheid waren gedoemd.

Essentie

Dit inzicht is leerrijk, maar het is niet de bedoeling van deze reeks boeken over de reformatorische uitleg van het Nieuwe Testament. De commentaren, in die tijd meestal in het Latijn geschreven (een taal die helaas nog door weinig theologen gehanteerd wordt), kunnen in deze vertaling bijdragen aan een wezenlijk inzicht in de reformatorische theologie. Deze is vrijwel onbekend, en daarom een zaak geworden van de historie. Maar zo levend als zij was in de zestiende eeuw, zo krachtig kan zij naar haar meest wezenlijke motieven ook vandaag de dag ons helpen inhoud te geven aan de prediking in de gemeente. Het moet voor een academicus niet al te moeilijk zijn om de wezenlijke en onmisbare essentie van de reformatorische verkondiging te transponeren naar de toonladder van onze tijd.

Boekgegevens

”Reading Scripture with the Reformers”, door Timothy George; uitg. InterVarsity Press, Downers Grove, Illinois VS, 2011; ISBN 978 08 3082 949 1; 269 blz., $ 16,-;

”Reformation Commentary on Scripture”, door Gerald L. Bray (red.); uitg. InterVarsity Press, Downers Grove, Illinois VS, 2011; ISBN 978 08 3082 973 6, 446 blz.; $ 50,-.