Van mensen wordt gezegd dat ze sociale wezens zijn en dat ze zijn aangelegd op relaties. Mensen voelen zich minder alleen als ze contact kunnen maken, omdat ze verbindingen willen aangaan. Contact leggen is als het slaan van een bruggetje naar de ander. Als het klikt, komt er meer over de brug en kan er vriendschap ontstaan. Om contact te leggen, zijn sociale vaardigheden een voorwaarde. Het is dus niet te veel gezegd dat sociale vaardigheden erg belangrijk zijn in het leven.

Kinderen komen niet sociaal vaardig op de wereld. Aanvankelijk is een klein kind op zichzelf gericht en is het vooral met zijn eigen dingen bezig. Het kan zich nog niet in een ander verplaatsen.

Gaandeweg wordt zijn gedachtewereld groter en begint het egocentrische denken veld te ruimen. Het gaat geleidelijk meer dingen met leeftijdgenoten doen: in plaats van naast elkaar spelen gaan ze mét elkaar spelen. Het kind wordt zich –mede dankzij opvoeding– bewust van het feit dat zijn speelkameraadje, zus of broer eigen gevoelens, gedachten en verwachtingen heeft. Als er sprake is van een ontwikkelingsstoornis verloopt dit proces anders, maar daar zijn in het geval van deze vraag geen aanwijzingen voor.

Niet alle kinderen krijgen gemakkelijk sociale vaardigheden. Er zijn kinderen die het eng vinden om contact te leggen of in een groep te functioneren. Ze zijn als een schildpad zo schuchter en kruipen in hun schulp. Anderen slaan door naar de andere kant en proberen wel contact te leggen, maar doen dit in de vorm van ruziën, schreeuwen of slaan. Zij lijken eerder op een leeuw met agressief gedrag.

Helaas zijn zowel de manier van de schildpad als de manier van de leeuw niet zo gelukkig om vrienden te maken. Vandaar dat in veel sova-trainingen een ander dier model staat voor hoe het wel zou kunnen: de pauw. Deze laat zichzelf zien en handhaaft zichzelf te midden van anderen zonder tikken uit te delen.

Tijdens het opgroeien ontwikkelt een kind als het goed is een gevoel van eigenwaarde. Dit is essentieel voor allerlei sociale vaardigheden zoals: contact durven maken, voor jezelf opkomen, laten merken wat je denkt of voelt, willen begrijpen waarom een ander anders reageert dan jij zou doen en dergelijke.

Sociale vaardigheden vormen een verzamelnaam van al die vaardigheden die belangrijk zijn om op een bevredigende manier relaties aan te gaan en te onderhouden. Daarvoor is het nodig dat iemand enerzijds zich durft te uiten en voor zijn eigen belangen kan opkomen – en dus niet als een schildpad wegkruipt. Anderzijds moet een mens ook rekening kunnen houden met de gevoelens en belangen van anderen – en dus niet als een leeuw over de ander heen walsen.

Het meisje van de vraag lijkt het meest op de schildpad. Ze oefent niet met sociale vaardigheden, terwijl klasgenoten zich daarin wel verder ontwikkelen. Hierdoor kan ze zich eenzamer en ongelukkiger gaan voelen. Voor zover het haar lukt om leuk contact met een vriendin te hebben, is ze daar vervolgens te krampachtig in. Zodra er een derde bijkomt, voelt ze zich aan de kant gezet. Dit heeft te maken met een gevoel van onveiligheid en de angst dat ze dan overbodig wordt.

Waar vindt deze angst zijn oorsprong in? In de twijfel of ze wel leuk genoeg is. Ze is supergevoelig voor opmerkingen van andere kinderen en voelt zich al snel persoonlijk aangevallen. Vandaar dat ze voorzichtig is en snel in haar schulp kruipt. Dit is een gewoonte geworden waarop ze terugvalt zodra het weer moeilijk wordt. Dit patroon verhindert haar om positieve ervaringen op te doen met klasgenoten.

De leerkracht heeft een sova-training aangeraden om haar een extra steuntje in de rug geven. Voor de sociaal-emotionele ontwikkeling is het belangrijk om niet alleen te blijven, maar fijn met klasgenoten te kunnen meedoen. Moeder is bang dat haar dochter zich een uitzondering voelt als ze als enige in de klas zo’n training volgt. Dat hoeft echter niet het geval te zijn als de leerkracht het op een positieve manier brengt.

Wat houdt zo’n sova-training in? Vaak komen kinderen in groepjes van zes à acht gedurende acht tot tien bijeenkomsten bij elkaar. De inhoud komt doorgaans in grote lijnen op hetzelfde neer: kinderen leren op een speelse manier de drie manieren van reageren, de basisgevoelens en hoe ze die kunnen herkennen en het belang van het zichzelf uiten. Vaak vinden onzekere kinderen dit laatste eng en blijven ze afwachten, uit angst voor afwijzing.

Er wordt geoefend met praktische vaardigheden zoals contact maken en houden, zoeken naar het juiste moment om te vragen of je mee mag doen, opkomen voor jezelf, rekening houden met anderen, complimenten maken, het oplossen van problemen en het inschakelen van hulp. Doorgaans komt ook aan de orde hoe een kind zich kan ontspannen en hoe het teleurstellingen leert accepteren.

Bij wat oudere kinderen kan ook worden uitgelegd dat eenzelfde gebeurtenis verschillend kan worden uitgelegd. Niet de gebeurtenis –iemand zegt nee op de vraag of je mag meespelen– bepaalt wat het kind daarna doet, maar vooral wat dat er zelf bij denkt of voelt, bijvoorbeeld: „Ze moeten me niet.” Het kind wordt vervolgens uitgedaagd om anders tegen een situatie aan te kijken en te bedenken welke verklaringen nog meer mogelijk zijn. Kwam bijvoorbeeld het moment slecht uit? Of was er precies een even aantal, zodat beide groepen even groot waren?

Het belangrijkste van een sova-training is dat een kind leert de negatieve cirkel te doorbreken en positieve ervaringen opdoet in de groep, zodat het zich beter op zijn gemak gaat voelen. Sociale problemen zijn er om serieus te worden genomen. Sommige kinderen kunnen hiervoor extra begeleiding gebruiken, om grotere problemen te voorkomen.

www.refdag.nl/eigenwijzer

Tips

• Zie een socialevaardigheidstraining als een steun in de rug voor het kind om beter te kunnen functioneren.

• Overleg met de leerkracht hoe die het probleem bij klasgenootjes ter sprake kan brengen.

• Bespreek met het kind dat het normaal is om bijles te krijgen als je ergens niet zo goed in bent.

• Problematiseer het voor jezelf als ouder niet dat het kind een sova-training volgt; veel kinderen krijgen extra begeleiding.

• Bevestig het kind in wie het is (persoon) en in de dingen die goed gaan (gedrag).

Wilt u reageren of hebt u vragen over opvoeding? Leg ze (anoniem) voor aan psychologe drs. Sarina Brons. Dat kan door de situatie en de (gezins)omstandigheden, liefst uitvoerig, te mailen naar: wijs@refdag.nl of te sturen naar: RD, t.a.v. redactie Wijs, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.