De inleiding van de klassieker ”Ongeloof en revolutie” van Groen van Prinsterer laat zich verrassend eenvoudig verbinden met de problematiek van onze tijd. Groens schets van de weinig rooskleurige situatie van Nederland halverwege de negentiende eeuw roept veel herkenning op. Er is sprake van economische problemen, toenemende armoede en wanorde in staat en samenleving.

Groen van Prinsterer schrijft: „Ik wijs u op de nadelen van onbeperkte concurrentie, op het wegnemen van de banden van liefde en onderwerping die voortkwamen uit een geest van vereniging en besef van plicht, op de bijna onweerstaanbare invloed van de grote kapitalisten, op de voortdurend dreigender toestand van de armen.”

Verder spreekt hij van scepticisme en individualisme. Deze verschijnselen hebben in onze seculiere en neoliberale cultuur intussen alleen maar massaler vormen aangenomen. Welk antwoord moet christelijke politiek daarop geven? Het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie heeft een visie ontwikkeld aan de hand van drie waarden: dienstbaarheid, vrijheid, duurzaamheid.

Bescherming

Nederland staat voor grote uitdagingen. Er vindt momenteel een overgang plaats van een verzorgingsstaat met een ”big government” naar een ”big society”, een samenleving waarin mensen meer voor elkaar moeten zorgen en waarin de overheid meer op afstand blijft. De uitdaging is hoe dit moet worden vormgegeven in tijden van individualisering en ontkerkelijking.

Wat opvalt is het groeiend aantal lokale initiatieven, van bijvoorbeeld groepen burgers die via Stichting Present elkaar helpen tot bewoners die gezamenlijk zonnepanelen inkopen. Er zit veel kracht in de samenleving. Dat verder benutten gaat niet lukken met eenzijdige nadruk op zelfredzaamheid.

Het is voluit Bijbels om te zeggen dat mensen verantwoordelijk zijn voor hun eigen leven en broodwinning, maar de Schrift legt evenzeer nadruk op het omzien naar elkaar, het recht doen aan weduwe en wees, vreemdeling en verdrukte. Ieder mens is waardevol, want gemaakt naar Gods beeld.

Kwetsbaren (gehandicapten, kinderen et cetera) verdienen bijzondere bescherming. Wij zetten daarom ook in op een dienstbare samenleving: een samenleving waarin niemand buiten de boot valt. En op een dienstbare overheid: een overheid die beschermt, waar nodig ondersteunt en haar macht dienstbaar maakt aan gerechtigheid.

Rentmeesters

Daarmee komen we op een volgend punt: het belang van een betrouwbare rechtsstaat. Groen klaagde over wanorde in samenleving en staat, vaste waarden en normen werden opzijgezet. Willekeurige meerderheden gingen de grenzen van de overheid bepalen. Gevaarlijk. De dienares van Romeinen 13 kan zomaar het beest van Openbaring 13 worden.

Illustratief is de druk op de geestelijke vrijheid in ons land. Juist een rechtsstaat zal opkomen voor minderheden met een afwijkend geluid. Maar in de praktijk zien we een beweging naar sterke inperking van de godsdienstvrijheid, getuige de huidige moeiten met bijzonder onderwijs, het vrouwenstandpunt van de SGP, de positie van de gewetensbezwaarde trouwambtenaar. Ook het dreigende verbod op ritueel slachten doet vrezen voor verdere teloorgang van die geestelijke vrijheid. Hoelang worden jongensbesnijdenis en kinderdoop nog toegelaten?

Tegen de toenemende intolerantie is een hartstochtelijke inzet voor vrijheid noodzakelijk en een rechtsstaat met duurzame instituties en zicht op hogere normen.

Misschien wel de urgentste uitdaging vandaag is hoe de uitbuiting van de schepping tegen te gaan. De wereld die God ons heeft toevertrouwd om te beheren en te bewerken stuit door menselijk toedoen op zijn grenzen.

Het moment is aangebroken om de overgang in gang te zetten naar een economisch handelen waarbij we ons meer als rentmeesters van deze aarde gedragen. Dan gaat het om een andere houding van zowel consumenten als landen ten aanzien van schulden en leningen. De Europese crisis, waarin de financiële economie los van de reële economie is komen te staan, laat de hebzucht en het groeigeloof van beide zien. De aarde is Gods kostbare wereld en mensen hebben verantwoording af te leggen over hun omgang daarmee.

Inzet voor duurzaamheid is geen linkse hobby, maar een dure plicht van burgers en bedrijven, maar ook van de overheid tot het voeren van langetermijnbeleid waarop gebouwd kan worden.

Bekering

Hoe nu verder? Vanuit een uitgesproken christelijke visie kan er perspectief worden geboden. Dat is hard nodig, nu er zowel landelijk als Europees gebrek is aan een dragende visie is. Groen schrijft: „De Heer vrezen is het begin van de wetenschap. Maar het begin is niet de hele wetenschap.” Het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie beoogt met de trits dienstbaarheid, vrijheid, duurzaamheid een kader te bieden voor een antwoord op de geschetste maatschappelijke vraagstukken – in het voetspoor van Groen.

Nederland verkeert in een economische crisis. Maar onder dit alles woedt een geestelijke crisis die fundamenteler is. Meer dan gewijzigd beleid is bekering nodig, een nieuwe omkering van denkwijze en gezindheid, terug naar God. Daar mag –en kan– de politiek echter niet voor zorgen.

Dat betekent niet dat christenen stil moeten zitten. Er is Bijbelse hoop die ons hier en nu in beweging zet. Groen besluit zijn inleiding aldus: „laat ons –met het oog naar Hem die wijsheid en kracht geeft– zorgvuldig letten op de uitgestrektheid van zijn weldaden en bedacht zijn op de omvang van onze verantwoordelijkheid!”

De auteurs zijn respectievelijk directeur en medewerkers van de Groen van Prinsterer stichting, het wetenschappelijk instituut van de ChristenUnie. Zaterdag belegt het instituut in Amersfoort een congres waarop de nieuwe visie wordt gepresenteerd.