Ruim twee weken geleden, op de eurotop in Brussel, werd premier Berlusconi apart genomen door bondskanselier Merkel en president Sarkozy. Die eisten van hem dat hij op zeer korte termijn geloofwaardige aanvullende bezuinigings- en hervormingsvoorstellen zou presenteren. Berlusconi brieste dat geen enkele EU-lidstaat het recht heeft een partner binnen de Unie de wet voor te schrijven. Maar de volgende avond zat hij wel met zijn kabinet rond de tafel voor spoedoverleg over te treffen maatregelen.

Vorige week, tijdens de vergadering van de G20, werden de teugels nog strakker aangetrokken: het Internationaal Monetair Fonds (IMF) gaat toezicht uitoefenen op het saneringsbeleid. Rome is onder curatele geplaatst; op eigen verzoek, zo wil Berlusconi doen geloven.

Inmiddels weten we dat de interventie van Merkel en Sarkozy het begin inluidde van het einde van de politieke loopbaan van de premier, dat die zijn vertrek heeft bespoedigd. Hij genoot, mede door allerlei andere kwesties rond zijn persoon, internationaal geen gezag meer en hij is een belangrijke oorzaak van het afbrokkelende vertrouwen binnen de financiële wereld. Die verlangt dat een nieuwe, stabiele regering aantreedt die toont dat zij de problemen daadkrachtig aanpakt. Met minder neemt zij ongetwijfeld geen genoegen.

Als graadmeter fungeert de rente op de staatsobligaties. Die schoot dinsdag voor stukken met een looptijd van tien jaar omhoog tot een record van 7,5 procent. Die vergoeding betaalt Italië dus over leningen die het nu uitgeeft. Daarmee is het meer dan 5,5 procentpunt duurder uit dan Duitsland. Dat hakt er stevig in, want het moet voortdurend nieuwe middelen ophalen op de kapitaalmarkt om de rente en aflossing te financieren die samenhangen met de totale overheidsschuld van maar liefst 1900 miljard euro. Deze maand bijvoorbeeld heeft het nog 30 miljard euro nodig.

De enorme schuldenlast is het voornaamste probleem van het land. Ze omvat 120 procent van het bruto binnenlands product (bbp), het hoogste percentage in het eurogebied na Griekenland.

Als de politici in Rome, met of zonder een verdere rol voor Berlusconi, niet snel het vertrouwen van beleggers weten te herstellen, dreigt de rente door te klimmen naar een niet op te brengen niveau. Ierland en Portugal klopten aan om steun toen de rente in de buurt van de 7 procent lag. Daarom wordt dat peil momenteel aangemerkt als een kritische grens.

Redt Italië het niet op eigen kracht, dan dient zich een gigantisch probleem aan. Het kan in die situatie een beroep doen op het noodfonds, maar dat is veel te klein om het land overeind te houden. Exclusief de bijdrage van het IMF, valt er slechts 440 miljard euro uit te delen. Juist daarom vormt Italië een nog groter gevaar voor de eurozone dan Griekenland.

De huidige ontwikkeling lijkt tevens een test voor de Europese Centrale Bank (ECB). Die koopt obligaties van zwakke eurolanden op om de rente te drukken. Maar dat ingrijpen behoort niet tot het takenpakket van de monetaire instelling. Daarom stuit het bij sommigen op kritiek. Anderen daarentegen vinden dat zij onbeperkt, zonder voorbehoud ermee door moet gaan. In hoeverre blijft zij bereid Italië langs deze weg de helpende hand te reiken?, luidt de vraag.