Voor een klein kind kan de overgang van huis naar school lastig zijn. De besloten, beschermde wereld van thuis maakt plaats voor een klas met veel kinderen. Thuis kent de kleuter zo’n beetje de gang van zaken en heeft hij een eigen plekje om rustig te spelen. Op school is het –zeker in het begin– afwachten wat er op het programma staat. De vaste structuur die er ook op school is, zal een kind meestal pas later ontdekken.

Dit meisje, Femke, is thuis enig kind en woont buitenaf. De overgang naar school, bijna elke schooldag weer, is voor haar een grote verandering. Als mama meegaat, vindt Femke dat fijn. Ze straalt er zelfs van. Mama mag zien wat ze allemaal op school maakt, wat ze allemaal kan en wie er nog meer in de klas zijn. Maar op het moment dat mama weg moet, wil ze haar moeder er graag bij houden. Mama is immers haar veilige basis en haar toeverlaat.

Waarom doet Femke dit? Waarschijnlijk heeft ze in zichzelf nog niet voldoende stevigheid om die overgang van thuis naar school te maken. Gelukkig kan de juf haar helpen om afscheid te nemen. De juf vormt dan –letterlijk– de veilige basis door haar op schoot te nemen. Gelukkig lukt het dan om zonder problemen afscheid te nemen en te zwaaien. Daarna zijn er geen problemen meer.

Omdat ze in aanwezigheid van haar juf geen scheidingsangst laat zien en omdat dit probleem niet speelt als moeder haar niet naar school brengt, lijkt er geen sprake te zijn van hechtingsproblemen. Dit onderwerp laat ik dan ook verder rusten.

Wat helpt Femke om de overgang gemakkelijker te maken? Allereerst is de houding van moeder belangrijk. Hoe gemakkelijk laat zijzelf Femke los? In de vraag is te lezen dat moeder niet elke dag op school komt. Als zij vindt dat het meer moet zijn, kan ze zich al snel schuldig voelen. En dat voelt een kind. Aan lichaamstaal leest een kind spijt af. Het is hier doorgaans gevoelig voor. Als het merkt dat zijn moeder ergens moeite mee heeft, probeert het te ‘helpen’.

In dit geval gebeurt dat door de tijd met moeder in de klas nog extra te rekken. Als dit bij Femke speelt, doet moeder er goed aan om duidelijk uit te stralen dat Femke gewoon naar school gaat en dat ze het zonder mama best redt op school. Het uitspreken van vertrouwen en het normaal maken dat kinderen naar school gaan, helpt haar de overgang soepeler te maken.

Nu Femke nog moeite met scheiden heeft, kan moeder het gevoel van Femke benoemen. „Jij vindt het moeilijk dat ik wegga, dat zie ik wel. Je wordt er een beetje verdrietig/bang van.” Femke zal zich dan begrepen voelen. Het erkennen van haar moeite is belangrijk.

Moeder kan haar helpen door een duidelijk ritueel af te spreken. „Ik ga eerst kijken naar wat je gemaakt hebt. Dan wachten we tot de juf er is. Dan krijg je van mij een knuffel. Daarna kijk ik nog één keer door het raam en zwaai ik naar jou. Dan ga ik boodschappen doen en jij gaat verder in de klas zingen, spelen en werken.”

Een vast ritueel schept duidelijkheid. Protest van Femke zal niets veranderen aan het afscheidsritueel. Als moeder met een vastbesloten, doortastende houding optreedt, helpt ze Femke het best. Gehuil van Femke mag in geen geval het afscheid uitstellen, want daarmee wordt haar gehuil beloond. Geef daarentegen een compliment als het goed gaat en spreek het vertrouwen uit dat Femke het redt zonder te huilen.

Gelukkig geeft het afscheid in aanwezigheid van de juf in dit geval geen problemen. Als dat niet zo zou zijn, kan eventueel een knuffelbeer van thuis de overgang versoepelen.

Duidelijke leiding lijkt voor Femke belangrijk. Moeder schrijft dat Femke thuis moeilijk de overgang naar haar bed kan maken. Ze valt bijna om van de slaap maar wil dan toch nog van alles doen. Moeder heeft intussen Femke zo ver gekregen dat ze op haar kamer iets mag doen zonder de kamer nog te verlaten. Ze hoopt dat Femke dan snel in bed kruipt om te slapen.

Hoe tegenstrijdig het misschien ook klinkt: Femke is op zoek naar grenzen en heeft die ook nodig. Ze is actief en gaat door tot de uiterste grens is bereikt. Pas dan kan ze rustig gaan slapen. Grenzen scheppen rust en brengen veiligheid. Femke weet waar ze aan toe is en kan zich helemaal aan de leiding van de volwassene overgeven.

Een kleuter is nog te klein om zaken als bedtijd zelf te bepalen. Als Femke duidelijke grenzen tegenkomt, worden overgangen voor haar gemakkelijker.

Voor veel kinderen is naar bed gaan geen pretje. Ze krijgen geen aandacht meer en zijn helemaal alleen. Opblijven is veel leuker, want dan krijg je nog aandacht. De overgang van dag naar nacht wordt vergemakkelijkt met een voorspelbaar ritueel. Daarin mag best ruimte zijn voor fijn voorlezen of gezellig gebabbel, bijvoorbeeld door leuke dingen van de dag op te noemen en door te praten over wat er morgen wacht. Herhaal ten slotte wat verder de bedoeling is: stil zijn, op de kamer blijven (behalve als ze naar het toilet moet) en lekker slapen. Nog een kus, even lekker onderstoppen, een aai over haar bol en welterusten voor vandaag.

Tips

• Onderken als ouder of je wellicht zelf moeite hebben om je kind los te laten.

• Straal het vertrouwen uit dat het kind het gaat redden.

• Wacht tot de juf er is zolang het kind zelf nog moeite heeft met de overgang.

• Benoem het gevoel van het kind zodat het zich erkend weet.

• Houd een vast afscheidsritueel aan.

• Geef het kind overdag thuis liefdevolle aandacht.

• Stel duidelijke grenzen, zodat het kind weet waar het aan toe is.

Wilt u reageren of hebt u vragen over opvoeding? Leg ze (anoniem) voor aan psychologe drs. Sarina Brons. Dat kan door de situatie en de (gezins)omstandigheden, liefst uitvoerig, te mailen naar: wijs@refdag.nl of te sturen naar: RD, t.a.v. redactie Wijs, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.