„Kijk naar Amsterdam en je ziet hoe Europa er over een aantal jaar zal uitzien.” Het gezegde geldt helaas ook voor de secularisering. Amsterdam, en met onze hoofdstad vele anderen steden in West-Europa, laat zien wat er van de kerk overblijft na een omvangrijke secularisatiegolf.

Sommige Oost-Europese landen lopen wat de secularisatie betreft enkele tientallen jaren achter bij het westen. Het is echter een kwestie van tijd en dan zullen ook zij te maken krijgen met een golf van ontkerkelijking.

Bij hun voorbereidingen op de secularisatiegolf kunnen Oost-Europese kerken veel leren van West-Europese kerken. In het westen zijn als gevolg van de secularisatie nieuwe vormen van kerk-zijn ontwikkeld die beter aansluiten bij de veranderingen in de samenleving. Door die ontwikkelingen te bestuderen, kunnen Oost-Europese kerken meer zicht krijgen op de samenleving die ze te wachten staat en daar vervolgens op participeren.

Rokje

Het concretiseren van bovenstaande is mogelijk, mits men oog heeft voor bepaalde kaders. Het gevaar ligt namelijk op de loer dat het optreden van westerse zendingsorganisaties –en vooral ook van gemeentestichters– kolonialistische trekjes krijgt. De zendingswerker heeft op grond van inzichten en goede ervaringen iets voor ogen en voelt zich geroepen die vondsten te delen, of zelfs op te leggen aan een ontvangende partij.

Voor een dergelijke dominante vorm van kennisoverdracht moeten we echter beducht zijn. Het is een goed principe om te zoeken naar cultuurrelevante vormen en niet lukraak westerse praktijken te kopiëren.

Zendende kerken uit West-Europa zijn helaas niet zelden geneigd de christelijke samenleving in een ander land naar westerse inzichten om te vormen. Oorspronkelijke niet-westerse vormen van christen-zijn worden onder invloed van (post)moderne westerse christenen aangepast aan onze hoogstaande opvattingen. Een half ontblote kerkenraad in hoelarokjes geeft immers geen pas, zo redeneren wij. Ook niet als het de bekeerlingen in de binnenlanden van Papoea-Nieuw-Guinea betreft.

Het gevaar van dergelijke bevoogding is de reden dat de organisatie waarvoor ik werk de opvatting huldigt dat gemeentestichtingswerk in principe niet door buitenlandse zendingen moet worden geleid. Zending is een partnerschap aangaan met lokale kerkelijke initiatiefnemers. Plaatselijke voorgangers hebben een belangrijke voorsprong in het begrijpen en aanvoelen van de lokale bevolking en cultuur.

Dit alles betekent natuurlijk niet dat bij kerkplanting over landsgrenzen heen geen universele (christelijke) wijsheden in het oor gefluisterd mogen worden. Feit blijft echter dat crosscultureel zendingswerk bij gemeentestichting zich vooral richt op coaching, advies, toerusting en ondersteuning, waar mogelijk van een afstandje. Uiteraard altijd met gevoel voor de lokale culturele en maatschappelijke situatie.

Leerzaam

Echter, al het bovenstaande ten spijt, er zijn toch ook enkele vraagtekens te zetten bij deze eis van cultuurrelevantie. Ik bedoel niet zozeer theologische vragen, als wel strategische. Wat doen we bijvoorbeeld als een ontvangend land veel minder geseculariseerd is dan het thuisland van de zendelingen?

Culturele gevoeligheid voor het seculariseringsproces zou ons gebieden pakweg twintig jaar terug te gaan in de tijd. Maar is dat wel wijs? Bevatten de missionaire kerkvormen van toen niet de valkuilen waar we vervolgens zelf in zijn gestapt?

Concreet: zijn nieuwe vormen van gemeentestichting die in het Amsterdam van 2011 aanslaan bij de behoeften van postmoderne mensen, misschien toch geschikt om crosscultureel aan te reiken aan de minder geseculariseerde landen in Europa?

Tijdens een avond over Slovenië die ECM onlangs in Zoetermeer organiseerde, opperde de Sloveense ambassadeur in Nederland dat de kerk in Slovenië zou kunnen leren van de ervaring van de Nederlandse kerken met het seculariseringsproces.

Hij heeft gelijk. Wij kunnen kerken in het buitenland meedelen wat wij als kerken en gemeentestichters hebben geleerd in tijden van kerkverlating. Onze bevindingen kunnen elders in Europa van nut zijn bij het nadenken over de vraag hoe als kerk om te gaan met secularisatie. Onze fouten kunnen elders misschien worden voorkomen. Wellicht slagen de kerken er daar in om zo de kerkdeuren uitnodigend open te laten staan voor een nieuwe generatie.

Het gegeven dat we als kerken in verschillende landen van elkaar kunnen leren, verdient nadere doordenking. Het is daarom van groot belang dat gemeentestichters uit heel Europa deze week in Duitsland bijeenkomen om na te gaan wat we van elkaar op het gebied van gemeentestichting kunnen leren.

De auteur is directeur van de zendingsorganisatie European Christian Mission Nederland.