De Tweede Kamer heeft onlangs een motie aangenomen met als doel een belastingadviescommissie in te stellen, vergelijkbaar met de commissie-Oort, die in de jaren 80 studeerde op een herziening van de inkomstenbelasting. Het is goed dat er nagedacht wordt over een fiscaal stelsel dat kan bijdragen aan het oplossen van de problemen waarmee Nederland de komende jaren geconfronteerd wordt. Zo zal als gevolg van de vergrijzing de groei van de arbeidsparticipatie die we de afgelopen jaren hebben gezien, tot stilstand komen. Terwijl er de komende jaren in de zorg en het onderwijs juist meer mensenhanden nodig zijn. Er moet dus iets gebeuren om ervoor te zorgen dat ook de komende generatie aanspraak kan maken op goed onderwijs en de ouderen kunnen rekenen op goede zorg.

Ook de problemen op de woningmarkt vragen om actie. Het huidige fiscale stelsel bevat te veel prikkels om het eigen huis en het eigen bedrijf met vooral geleend geld te financieren. Dit hangt in belangrijke mate samen met het hogere marginale tarief van maximaal 52 procent waartegen de hypotheekrente mag worden afgetrokken in box 1, ten opzichte van het tarief van 30 procent op vermogen in box 3. De commissie zal een vlaktaks met voorrang moeten bezien. Een vlak tarief in box 1 van de inkomstenbelasting zal immers leiden tot een gezondere financieringsstructuur van hypotheken en bedrijven, omdat meer lenen dan nodig niet langer fiscaal wordt aangemoedigd.

Gezin

Er zijn nog meer voordelen aan een vlaktaks verbonden. Werkgevers betalen voortaan belasting over de loonsom van hun werknemers en worden daarmee verlost van een individuele administratie voor de loonheffing. Verder kan men zonder ingewikkelde omhalen communiceren wat een werknemer netto overhoudt aan een extra inspanning. De grotere transparantie verbetert daarmee het functioneren van de economie en creëert ook banen. Bovendien verstoren marginale tarieven niet langer de keuzen binnen een gezin over bijvoorbeeld het aantal uren dat beide partners werken of wie er werkt. Eén marginaal tarief betekent immers dat de prikkel om binnen een gezin inkomen te verschuiven, vervalt.

Ondanks de vele voordelen van een vlaktaks wordt vaak geroepen dat lagere inkomens erop achteruitgaan en hogere erop vooruitgaan. Deze denivellering van een gewone vlaktaks kan via twee eenvoudige aanpassingen weggenomen worden. In dat geval kunnen we spreken van een sociale vlaktaks. De belangrijkste wijziging betreft de omzetting van de huidige degressieve werkgeversbijdrage in de Zorgverzekeringswet (ZVW) in een proportionele ZVW-loons­omheffing. Dit heeft bovendien als voordeel dat er gekozen wordt voor een houdbaarder financiering van de zorg en dat de huidige ingewikkelde financiering overboord gezet kan worden.

Daarnaast heeft de huidige regeling als nadeel dat werkgevers een steeds groter deel van hun loonkosten aan zorgkosten moet betalen. Dat schaadt hun concurrentiepositie. Naar verwachting zullen de zorguitgaven de komende jaren stijgen. Als aan het einde van deze kabinetsperiode de huidige degressieve ZVW-heffing wordt omgezet in een proportionele heffing, neemt dat het denivellerende effect van de vlaktaks aan de onderkant weg.

Topinkomens

Als tweede aanpassing kan een topinkomenheffing de voordelen voor de hogere inkomens matigen. Het betreft hier een extra heffing op het totale inkomen in box 1, die vanaf een zeker topinkomen geldt (bijvoorbeeld 100.000 euro). Het is daarbij van belang om de topinkomensheffing vorm te geven in de inkomstenbelasting en niet in de loonbelasting, zodat de administratieve voordelen van een loonsomheffing voor werkgevers gehandhaafd blijven. Voor deze inkomensgroep geldt dan inderdaad geen vlaktaks, maar daar staat tegenover dat het om een beperkte groep van belastingplichtigen gaat (circa 1 procent van het totaal) en dat zij anders een ongeclausuleerd inkomensvoordeel zullen genieten.

Bij de invoering van een sociale vlaktaks is het verstanding om de loon- en de inkomstenbelasting te verminderen en deze te vervangen door belastingen op consumptie. De verstoring van een dergelijke belasting is immers minder. Dat komt ook doordat met de opbrengsten het tariefsverschil tussen box 1 en box 3 kan worden verkleind, zodat de prikkels om de eigen woning met schuld te financieren, worden verminderd. Verder zijn belastingen op consumptie minder gevoelig voor conjuncturele schommelingen. Het stelsel zal daardoor nog meer toekomstbestendig worden.

De auteur is hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam en directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA.