In RD 10-10 pleit Hans van de Breevaart voor „meer markt en minder overheid” als Bijbelse oplossing voor de economische crisis. Maar de uitgangspunten van zijn betoog staan haaks op belangrijke Bijbelse principes voor economie en samenleving.

Van de Breevaart neemt zijn vertrekpunt bij het individu. Dat is een strak liberaal uitgangspunt. De scheppingsgeschiedenis uit de Bijbel laat juist zien dat God ieder mens in relaties plaatst. De belangrijkste verbindingen waarin een mens staat, zijn die met God, de medemens en de schepping. Deze maken de verantwoordelijkheden van ieder mens zichtbaar. „God liefhebben boven alles en de naaste als jezelf” betekent dat je eerbied hebt voor Hem, respect toont voor je naasten en zorg draagt voor de schepping. Eenzijdig streven naar economische groei staat haaks op de vier Bijbelse uitgangspunten voor de economie: discipelschap, burgerschap, rentmeesterschap en vreemdelingschap.

Hedonisme

1. In een christelijke mensvisie heeft de persoonlijke verantwoordelijkheid een centrale plaats. Dit veronderstelt vrijheid van handelen, bijvoorbeeld om te werken, te ondernemen, te verzorgen of anderszins. De meeste mensen in onze samenleving verdienen daarmee hun dagelijks brood. Maar wanneer een mens daarbij in het horizontale vlak blijft steken, ligt het gevaar van zelfzucht op de loer. Vanwege onze neiging tot zonde, tot grensoverschrijdend gedrag, is het nodig dat we ons laten gezeggen door het Woord van God. Doen we dat niet, dan wordt de mens maat van alle dingen. Dan gaat het recht van de sterkste, van de machtigste, vaak ook de rijkere, gelden. Discipelschap houdt in dat we God liefhebben boven alles. In de navolging van Christus ligt de diepste zin van ons leven.

2. Economische groei maakt wel rijker, maar niet gelukkiger. Van economische groei heb je namelijk steeds meer nodig om hetzelfde resultaat te bereiken. Net als een verslavende drug, met allerlei schadelijke bijwerkingen. Zo viert in onze westerse consumptiecultuur het hedonisme hoogtij. Mensen worden veeleisender en tegelijk kunnen ze moeilijker omgaan met tegenslagen. De samenleving verhardt, de onverschilligheid neemt toe. Het principe van burgerschap komt zo in de knel. De mens die zich van God en zijn naaste afkeert, keert als een spiraal steeds meer in zichzelf. „Incurvatus in se”, zo noemde Maarten Luther dat. Daardoor raakt de naaste, zeker de naaste in nood, geheel buiten beeld.

Pelgrim

3. Maar ook het zicht op de schepping vertroebelt. Het besef gaat teloor dat heel de aarde en alles wat daarop is van de Heere zijn. Een mens is geen absoluut eigenaar van zijn bezittingen. Over het beheer van de aardse goederen die ons in bruikleen zijn gegeven, dienen we rekenschap af te leggen. Na ons leven aan God, tijdens ons leven aan medemensen en aan de overheid, die met het oog daarop volmacht van God heeft gekregen. De mens is rentmeester. We hebben de opdracht deze aarde te bouwen en te bewaren, maar door de zonde lukt het ons nauwelijks om hierin een balans te vinden. De schepping zucht onder het menselijk streven naar welvaart. De wereld wordt er niet alleen maar beter op en de samenleving gaat niet altijd vooruit, ook al presteert de moderne mens nog zo veel. Schepping en mens zijn pas echt vrij als Gods verlossing in Christus werkelijkheid wordt.

4. Daarmee komen we op het laatste principe: vreemdelingschap. De mens is een pelgrim, op weg naar de stad die fundamenten heeft waarvan God de architect en bouwmeester is. De moderne mens wil echter de toekomst naar het heden trekken. Krampachtig poogt hij hier en nu de perfecte samenleving te realiseren. Dat kan een liberale welvaartsmaatschappij zijn met maximale keuzevrijheid, of een socialistische heilstaat zonder ongelijkheid. Het zijn beide luchtkastelen, zonder fundament. Vreemdelingschap betekent dat ons hoogste geluk niet ligt in welvaart en bezit. Dat voorkomt dat we gevangen raken in de hedonistische tredmolen van deze tijd. Een christenmens mag, uit genade, in vrijheid leven en een relaxed bestaan leiden. Dat maakt gunnend en vrijgevig tegenover anderen.

Laissez fleurir

En de overheid? Zij heeft de opdracht om recht te doen aan alle mensen, omdat ieder mens een beelddrager Gods is. De norm van de Bijbelse gerechtigheid is hierbij leidend. Vanuit dit vertrekpunt stelt de overheid paal en perk aan de markt om onrecht, machtsmisbruik, misleiding en uitbuiting tegen te gaan.

Een christelijke visie stijgt daardoor uit boven die van liberalen of socialisten, omdat die uitgaan van een tegenstelling tussen markt en overheid. Bij liberalen verkrijgen markt en individu prioriteit, bij socialisten gaan overheid en gemeenschap voorop. Maar bij beiden is de mens de maat van alle dingen. Uit ervaring weten we dat die mens z’n grenzen niet kent. Vroeg of laat treedt ontsporing op, zoals in november 1989 en september 2008. Waar Van de Breevaart het ”laissez faire” van de liberalen aanprijst, volgen wij het ”laissez fleurir” van SGP-voorman ds. H. G. Abma. Hiermee bedoelde hij dat de overheid de economie moet laten opbloeien binnen Bijbelse bakens.

Drs. J. A. Schippers is staatkundig econoom en directeur van het Wetenschappelijk Instituut voor de SGP. prof. dr. J. J. Polder is gezondheidseconoom en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg.