En dan te bedenken dat we in de wetenschap al meer dan tien jaar geleden duidelijke regels hebben afgesproken over integer handelen. Alle universiteiten hebben daarvoor gedragsprotocollen opgesteld en onder auspiciën van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) werd daartoe een landelijke commissie ingesteld. Blijkbaar kunnen misstappen nog steeds plaatsvinden, en kan een men frauduleus onderzoek gewoon publiceren. Zijn we soms te goed van vertrouwen?

Gelijktijdig met het bekend worden van genoemde wetenschappelijke malversatie berichtten de media uitvoerig over de zogenaamde vastgoedfraude. De pers rapporteerde over de zelfverrijking van een veertiental verdachten. Over deze zaak was al veel bekend geworden, met name door het boek ”De vastgoedf­raude” van Vasco van der Marel en Gerben van der Boon. Het betrof hier niet gegevensvervalsing, maar diefstal van honderden miljoenen euro’s, waarbij werd gesjoemeld met vastgoed van grote bedrijven zoals Philips en de Rabobank. Het merkwaardige is dat dit alles had plaatsgevonden onder de ogen van zeer respectabele raden van bestuur. Ongetwijfeld vindt dit soort praktijken nog steeds plaats. Zijn we soms te naïef?

Schandpaal

Dat de naam van de eerder bedoelde wetenschapper overal werd vermeld zonder dat justitie hieraan te pas was gekomen, ging heel ver, maar was in het verleden al eens eerder gebeurd. Maar is het terecht om mensen op middeleeuwse wijze aan de schandpaal te nagelen? Vroeger konden zulke gestraften door voorbijgangers worden beschimpt, bespuugd of erger. Iets dergelijks zagen we onlangs ook in de media. Trouwens, de hele wetenschap kreeg een knauw. Maar dat de antecedenten van de veertien vastgoedhandelaren en pensioenfondsbobo’s in het requisitoir van de officier van justitie werden genoemd, vind ik terecht. De bewijzen waren immers geleverd.

Wat voor doel dient eigenlijk het openlijk aan de kaak stellen van frauduleus handelen van wetenschappers of vastgoedhandelaren? Is ontslag op staande voet en in sommige gevallen gevangenisstraf niet voldoende? We zijn er langzamerhand aan gewend geraakt dat mensen met naam en toenaam worden genoemd. “Name calling” is gewoon geworden. Al dan niet terecht worden in sommige landen de portretten van pedofielen via posters bekendgemaakt in de buurt waar zij wonen of worden bij ons foto’s van Feyenoordhooligans opgehangen. Misschien vinden we het daarom niet vreemd meer dat de media steeds vaker namen noemen van mensen, ook als zij slechts worden verdacht.

Ik vind dit onjuist, want eerst zou toch justitie er in gemoeid moeten zijn geweest – maar ook dan nog zou men terughoudend moeten zijn. Wordt er bij het aan de schandpaal nagelen ook gedacht aan familie van de verdachte, zijn collega’s en studenten? Ook die worden er indirect bij betrokken. Aan de andere kant kan het preventief werken wanneer men beseft het risico te lopen met naam en toenaam te worden genoemd als men over de schreef gaat. Het wordt op deze manier duidelijk dat frauduleus handelen grote negatieve consequenties heeft. Uit ervaring weet ik dat er in een kwestie als deze zonder uitzondering slachtoffers vallen.

Neutrino’s

Er was vorige week gelukkig ook een mooi voorbeeld van wetenschappers die zich kwetsbaar durfden opstellen toen bleek dat hun waarnemingen zich niet lieten rijmen met de huidige kennis van de natuurkunde. In Genève bevindt zich een groot fysisch laboratorium, CERN, voor het onderzoek van elementaire deeltjes, veel kleiner dan het atoom. Een team van natuurkundigen had bij de allerkleinste deeltjes, neutrino’s, een onverklaarbaar hoge snelheid gemeten. Die waren dwars door de aarde van Genève naar een onderaards laboratorium bij Rome gestuurd, een afstand van ongeveer 730 km. Men had gemeten dat die deeltjes sneller hadden gereisd dan het licht. Dat valt niet te rijmen met de relativiteitstheorie van Einstein. En wat doe je in zo’n geval? Sjoemelen met gegevens is niet aan de orde; dus moest er opnieuw worden gemeten en nauwkeurig gecontroleerd. Dit werd vele malen herhaald, maar met steeds dezelfde uitkomst. Men had de moed om dit onbegrepen resultaat te publiceren.

In de publicatie van hun bevindingen roepen de onderzoekers hun collega’s in andere laboratoria ertoe op de experimenten te herhalen. Kijk: dát vind ik groot en de wetenschap waardig. Het is mooi dat door zoiets de smet die geworpen werd op het blazoen van de wetenschap enigszins is geneutraliseerd. Eigenlijk is het Geneefse voorbeeld veel leuker om over te publiceren dan over zo’n experiment met verzonnen gegevens, laat staan dat men iemand in de media voor zijn leven aan de schandpaal nagelt. Is het vertrouwen in de wetenschap nu geschaad? Het ware te wensen dat door het Geneefse voorbeeld het vertrouwen werd hersteld. Ook vastgoedhandelaars kunnen hopelijk wat leren van zulk integer handelen.

De auteur is emeritus hoogleraar medische informatica en oud-rector magnificus 
van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Reageren? goedbekeken@refdag.nl