Boekhandelaren in het hele land mogen steen en been klagen of zelfs hun deuren definitief sluiten, bij boekhandel Smit in Gouda gaan de zaken zo slecht nog niet. Eigenaar Job Koppejan herkent de problemen wel, maar hij probeert ze voor te zijn. „Vroeger kon je afwachten tot de mensen bij jou naar binnen kwamen. Nu moet je zelf naar je klanten toe gaan. Je moet meer je best doen dan vroeger.”

Op zaterdagmiddag is het nog altijd geen moment stil in de winkel. Klanten lopen af en aan, moeders met kinderen, oudere dames, echtparen van middelbare leeftijd, een meisje van een jaar of zeventien, een oudere man met zijn dochter, van alles en nog wat. Toch zijn vrouwen duidelijk in de meerderheid, net als veertig­plussers.

Sommigen lopen gericht naar de kast met koopjes en zoeken twee, drie titels uit. Anderen bladeren een kwartier in allerlei opvoedingsboekjes, om vervolgens zonder aankoop de winkel te verlaten. Verschillende mensen vragen advies aan Koppejan en zijn collega, Kitty Smits. Een oudere dame wil een nieuwe Bijbel met grote letters kopen, een jonge vrouw zoekt materiaal voor de kinderclub.

Intussen verklaren bijna alle klanten dat ze zeker niet minder lezen dan vroeger. „Maar ik lees wél andere boeken, op andere momenten.” „Ik ben wat kritischer geworden met aanschaffen, ik haal ook vaak boeken uit de bibliotheek.” „Soms bestel ik via internet, dat gaat sneller dan een bestelling via de boekhandel en je hoeft de deur niet uit.” „Ik ga nog altijd vaak naar de boekhandel, ik koop zelfs nog meer dan vroeger.” „Het is fijn dat dit soort winkels er nog is, ik vind dat we die moeten steunen. Zelfs Engelstalige boeken probeer ik zo veel mogelijk bij de boekhandel te bestellen.”

Een enkeling geeft echter toe dat er wel degelijk iets veranderd is: „De liefde voor boeken is niet afgenomen, maar soms moet je keuzes maken in je tijdsbesteding.” „Ik lees niet bewust minder, maar doordat mijn concentratie­vermogen afneemt, komt het daar wel op neer.” Bij het ouder worden blijkt soms de koopbehoefte af te nemen. Een gepensioneerde classicus: „Kopen doe ik niet veel meer, ik heb mijn leven lang Bijbelcommentaren verzameld en inmiddels heb ik bijna alles. Het is nu belangrijker om er veel in te lezen, met het Nieuwe Testament in de grondtekst erbij.”

De grootste oorzaak van de landelijk dalende omzetcijfers in de boekhandel is de opkomst van internetboekhandels als bol.com, denkt Koppejan. „Het proces van winkelen is anders geworden. Je hoeft niet meer naar de stad om allerlei dingen in huis te halen.” Verder hebben de boekhandelaren te maken met de opkomst van het (goedkopere) e-book, waarbij illegale verspreiding een risico vormt. En ten slotte is er bij het lezers­publiek sprake van een veranderende vrijetijdsbesteding. „Mensen zijn meer bezig met internet, met sociale media, met gamen. Het lezen wordt verdrongen door andere media. In de gereformeerde gezindte was televisie lang taboe, maar door internet is er nu geen houden meer aan.”

Toch is er nog altijd een duidelijk verschil tussen de christelijke en de algemene boekhandel, zegt Koppejan. „Jongeren lezen in het algemeen minder dan vroeger, maar ik denk dat dat bij jongeren met een kerkelijke achtergrond nog een beetje meevalt. Zelfs jongens van een jaar of veertien –de moeilijkste doelgroep– komen hier regelmatig vragen of er alweer een nieuw deel van de serie ”De grijze jager” verschenen is.”

Christelijke boekhandels hebben volgens Koppejan niet alleen het voordeel van specialisatie, maar ook een hoge „gunfactor”: mensen zijn bereid in moeilijke tijden juist die hun klandizie te gunnen. Bovendien gaf de uitgave van de Herziene Statenvertaling het afgelopen jaar een extra impuls aan de boekenverkoop. „Het gaat dus nog steeds goed, maar als boekhande­laar moet je wél je best blijven doen om klanten te trekken.”

Volgens de Goudse boekhandelaar is het nodig om in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. „Als je dat niet doet, gaat het op den duur mis. Allereerst moet je een goede website hebben en bereikbaar zijn via internet. Wij krijgen tegenwoordig veel bestellingen via de website, we hebben zelfs een aparte website voor e-books opgezet. Wat voor ons goed werkt, is de directe koppeling tussen voorraad en website, waardoor klanten op internet meteen kunnen zien of het boek in de winkel aanwezig is.”

Te midden van zijn collega’s valt Koppejan op door zijn intensieve gebruik van sociale media. „We zijn als boekhandel aanwezig op Twitter, LinkedIn, Hyves en Facebook, omdat we denken dat je de klant moet opzoeken waar hij zich bevindt. Zo kun je zijn interesses volgen en hem heel gericht op bepaalde boeken wijzen. Op die manier houd je feeling met de markt, ook al is het lastig om uit te rekenen hoeveel dat precies oplevert.”

Volgens Koppejan is het een voordeel dat zijn winkel in het centrum van Gouda zit, een stad met diverse kerken, waar –dankzij de aanwezigheid van bijvoorbeeld de Driestar en het Conservatief Café– de nodige culturele activiteiten voor een christelijk publiek belegd worden. „We organiseren zelf in het voorjaar onze ‘lentelezingen’ in de Agnietenkapel, waarbij schrijvers een optreden verzorgen. En we proberen aan te haken bij wat zich in Gouda voordoet rond boeken of muziek, bijvoorbeeld bij de activiteiten van Refo500, bij de onlangs georganiseerde Melanchthon­dag, bij boekpresentaties. Dan zijn wij aanwezig met een boekenstand.”

Enthousiasme voor boeken blijft echter het allerbelangrijkste kenmerk van een succesvolle boekhandelaar, vindt Koppejan. „Mijn vrouw en ik lezen allebei heel veel, zodat we een eigen mening hebben over een bepaald boek en adviezen kunnen geven. Daar kan internet niet tegenop.”

„Vooral oudere vrouw koopt e-reader”

Het e-book is een van de nieuwe ontwikkelingen in de boekhandel. Vooruitstrevende lezers kiezen niet langer voor een stapeltje papier met een omslag, waarmee je ’s avonds op de bank gaat zitten en waarvan je pagina na pagina omslaat, maar voor een digitaal bestand dat je kunt downloaden op laptop of e-reader. Het is goedkoper, het neemt minder ruimte in, het zoekt makkelijker.

De markt voor e-books groeit, maar is nog altijd beperkt, signaleert Job Koppejan van boekhandel Smit in Gouda. „Inmiddels zijn er ongeveer 600 christelijke titels als e-book verkrijgbaar. Het e-book zal op den duur wel een plek krijgen, maar ik verwacht niet dat het de functie van het papieren boek helemaal gaat overnemen. Veel klanten zeggen nog steeds: Geef mij maar een gewoon boek. Net was hier nog een meisje van een jaar of zeventien om voor zichzelf een roman te kopen. Die wilde ze vanavond lekker gaan lezen – als papieren boek, niet als e-book, dat vond ze maar niks.”

Het zijn vooral de wat oudere veellezers die overschakelen op het e-book. Bij de e-reader is dat nog sterker het geval: „E-readers verkopen we eigenlijk altijd aan vijftigplussers, bijna alleen vrouwen. Voor mannen is een e-reader te weinig hip, te weinig een speeltje met allerlei mogelijkheden.”

Boekhandel Smit

Boekhandel Smit in Gouda is een familiebedrijf, in 1939 opgericht door Roelof Smit, later overgenomen door zijn dochter Corrie Smit, weer later door zijn andere dochter Jannie Smit. De huidige eigenaar,

Job Koppejan (1977), is een achterneef van beide laatstgenoemde zusters. Hij is sinds jaren bij het bedrijf betrokken. In 2004 werd hij mede-eigenaar van de boekhandel, sinds 2009 is hij eigenaar.

Markeerpunten in de recente geschiedenis van het bedrijf zijn de verdubbeling van het winkeloppervlak in 2003 en de uitgave van de Goudse Bijbel (een variant van de Naardense Bijbel) in 2007.