Er is geen componist wiens betekenis die van Josquin des Prez (ca. 1450-1521) evenaart maar over wie tegelijk zo weinig bekend is. Het biografische gedeelte van Elders’ boek beslaat dan ook slechts 13 van de 256 pagina’s. Enkele schriftelijke bronnen, enkele portretten en verschillende getuigenissen van tijdgenoten en bewonderaars, meer komen we niet te weten over deze man. Van de grootste componist van de renaissance is noch geboorte- noch sterfjaar bekend. Wel weet men zo ongeveer zijn muzikale carrière te traceren, die zich hoofdzakelijk afspeelde in de hoogste regionen van de toenmalige muziekwereld. Josquin was als zanger en componist onder meer actief in Milaan, Ferrara, aan het Franse hof, maar maakte ook herhaaldelijk deel uit van de pauselijke hofkapel te Rome. Tijdens de restauratiewerkzaamheden van de Sixtijnse Kapel in 1997 is, gekerfd in de muur van de zangersgalerij, de naam ”Josquin” tevoorschijn gekomen.

De laatste jaren van zijn leven keerde Josquin terug naar zijn geboortestreek, ten zuidoosten van Lille, waar hij als een soort oppergeestelijke de leiding had over een grote kerkelijke instelling.

De minimale omvang van de biografie van Josquin staat haaks op de enorme populariteit die zijn muziek genoot. Willem Elders stelt dat Des Prez de eerste componist van de westerse muziek is wiens de naam na zijn dood nooit voor langere tijd in het vergeetboek is geraakt. Tijdgenoten noemden hem al de „beste componist van onze tijd” en „vader der musici.” Ook Luther staat bekend als fan van de muziek van Josquin. Volgens de reformator was Josquin de meester van de noten, terwijl andere componisten moeten doen wat de noten willen. Een vergelijking was door Luther snel getrokken: de muziek van „der Notenmeister” Josquin staat voor het Evangelie, de muziek van andere componisten, die slaafs volgen wat de noten dicteren, karakteriseert de wet.

De postume roem van Josquin stelt tot op vandaag wetenschappers voor raadsels. Latere componisten imiteerden de oude meester zo enthousiast dat het achteraf lastig is vast te stellen of men te maken heeft met een echte Josquin of met een vervalsing. Het deed een muziekuitgever in 1540 al verzuchten dat „nu Josquin dood is, hij meer componeert dan toen hij nog leefde.”

Josquins reputatie en de kwaliteit van zijn muziek hebben ertoe geleid dat zijn werken in een groot aantal bronnen bewaard zijn gebleven. Wanneer de auteur in dit boek de verbreiding ervan onder de loep neemt, wordt duidelijk dat we te maken hebben met een componist die in de meeste landen van Europa op het repertoire heeft gestaan. Concluderend: „Josquin des Prez kan met recht de eerste ‘Europese musicus’ uit de geschiedenis van de westerse muziek genoemd worden.”

Had de auteur zich beperkt tot de schamele biografie en de stemmen van bewonderaars, dan bracht deze uitgave het niet verder dan een brochure. Er volgt echter nog een tweede deel, waarin alle overgeleverde missen, motetten en wereldlijke werken van Josquin worden besproken. En dat gebeurt grondig. Dit deel laat zich dan ook raadplegen als een compendium. Niet alleen ten behoeve van musici die Josquins muziek willen uitvoeren, maar ook voor liefhebbers is het een welkome luisterwijzer. Want de muzikale nalatenschap, daar draait het uiteindelijk om. En die kenmerkt zich volgens Elders door „ongeëvenaard constructief vermogen en een hoge mate van expressieve kracht.” Daarmee kan men Josquin volgens de auteur bestempelen als de grootste voorloper van Johann Sebastian Bach.

”Josquin des Prez en zijn muzikale nalatenschap”, door Willem Elders; uitg. Verloren, Hilversum, 2011; ISBN 978 90 8704 232 5; 256 blz.; € 29,-.