Politici van verschillende partijen roepen om het hardst dat er langer en harder gestraft moet worden. Aanleiding: allerlei cijfers en ervaringen waaruit blijkt dat te veel gestraften binnen een paar jaar opnieuw in de fout gaan. Bij die cijfers en ervaringen vallen veel kanttekeningen te plaatsen, maar de achterliggende bezorgdheid is terecht. In Nederland gaan te veel ex-gedetineerden binnen twee jaar na gevangenschap in de fout. Vergeleken met andere landen is dat percentage hoog.

Wat kan helpen om gedetineerden niet terug te laten keren in criminaliteit? Langere gevangenschap alleen helpt in ieder geval niet. Tenminste, niet als die gevangenschap kaal wordt uitgevoerd, zonder goede voorbereiding op een niet-criminele toekomst. Juist deze dagen wordt in Singapore het jaarlijkse wereldcongres van gevangenis- en resocialisatie-experts gehouden. De ene na de andere studie die daar wordt gepresenteerd, toont aan dat gevangenissen slechts een laatste redmiddel zijn. Ze zijn nodig, maar tegelijkertijd duur en voorkomen nauwelijks dat toekomstige criminelen in de fout gaan. Bovendien bevorderen ze in veel situaties juist dat gevangenen er later zullen terugkeren.

Wat je met gevangenschap zou willen bereiken is dat de gevangene er verantwoordelijkheid en positief gedrag leert. Terwijl je hem met detentie juist bijna alle verantwoordelijkheden afneemt en hem opsluit in een negatieve omgeving met veel negatief gedrag. Daarmee sluit je hem tegelijkertijd af van zijn familie, vrienden en andere mogelijk wél positieve invloeden in de samenleving die hem tot positief gedrag zouden kunnen motiveren. Wereldwijd zie je landen daarom terugkomen op de ideeën over harde straffen en strenge strafkampen. Gaat Nederland juist wel die kant op? Dat zou in crisistijd pas echt verspilling van geld zijn.

Niettemin: langer straffen hoeft niet per se een slecht idee te zijn. Het effect daarvan zal ervan afhangen of je bereid bent tijdens die straftijd in goede begeleiding te investeren en zo de straftijd zinvol te gebruiken. Om te investeren in de capaciteiten en vaardigheden van de gedetineerde. Maar vooral ook om te investeren in zijn motivatie: hem te begeleiden bij het vinden van positieve doelen buiten de criminaliteit die zijn leven waardevol maken. Dat vergt langdurige begeleiding.

Rechters hebben al begrepen dat het werkt als gedetineerden langdurig en rond alle aspecten van het leven worden begeleid. In steeds meer vonnissen staat dat gestraften naast of in plaats van gevangenisstraf verplicht begeleid moet worden door organisaties zoals Exodus, en langdurig gevolgd moeten worden door de reclassering.

Het gevangeniswezen in Nederland heeft ook voor deze weg gekozen. Steeds vaker krijgen gedetineerden tijdens gevangenschap activiteiten aangeboden waarmee ze zich stapsgewijs kunnen voorbereiden op een positieve toekomst na detentie. Maatschappelijke organisaties en vrijwilligers zijn uitgenodigd daarbij te helpen en zo een brug te slaan tussen de gevangenis en de samenleving.

Nu de politiek nog. Want veel van die vonnissen kunnen binnenkort niet meer worden uitgevoerd omdat er geen budget voor is. En veel van de geplande begeleidingsactiviteiten in gevangenissen kunnen niet langer worden uitgevoerd omdat ze niets mogen kosten. Nu ervoor pleiten om geld te steken in strafkampen en langere celstraffen? Welnee: gewoon investeren in goede, intensieve en langdurige begeleiding tijdens én na de straf. Dat kost de samen­leving op de lange duur veel minder. Met bewezen resultaat.

De auteur is directeur van Exodus Nederland. De Tweede Kamer spreekt woensdag met staatssecretaris Teeven over het gevangeniswezen en over begeleiding van ex-gedetineerden. Exodus schreef samen met de organisaties Door, Moria, Ontmoeting en Federatie Opvang een brandbrief aan de Kamer, waarvan bovenstaand artikel een samenvatting is.