„Op korte termijn raken de koersdalingen vooral het vertrouwen van consumenten en producenten”, aldus Leen. „Bestedingsplannen worden uitgesteld, uit het gevoel dat het slecht gaat met de economie. Dat geldt ook voor bedrijven die hun uitbreidingsplannen uitstellen.”

De afname van de consumptie en de investeringen die daarvan het gevolg is, drukt de groei van de economie. Op langere termijn wordt dat effect versterkt doordat de vallende koersen de vermogens van huishoudens aantasten, aldus Leen. „Dat kan direct gebeuren, omdat veel mensen zelf actief zijn op de aandelenbeurzen. Het kan ook met een omweg, bijvoorbeeld doordat tegenvallende beleggingsinkomsten pensioenfondsen dwingen de premies te verhogen.”

Het vertrouwenseffect was donderdag al zichtbaar in de jongste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Daaruit bleek dat het consumentenvertrouwen afgelopen maand sterk is gedaald. Leen zag echter ook nog lichtpuntjes in die cijfers. „Er sprak een algeheel gevoel van onbehagen uit, maar de koopbereidheid nam nog niet sterk af.”

Voor een groot effect op de bestedingen is waarschijnlijk een nog langere periode van koersdalingen nodig dan tot nu toe het geval is. Toch slaat de stemming niet direct om als de koersen morgen weer gaan klimmen, voorspelde Leen. „Er is een duidelijk schrikeffect. Mensen zijn met de neus op de feiten gedrukt dat de economische zorgen nog niet voorbij zijn.”