Dat kan eigenlijk niet kloppen. Wilders komt op voor recht en orde, voor de kleine man en diens grote angst voor de islam. Wilders „walgde” van het bloedbad in Oslo. Dat is klare taal.

Maar Breivik walgde niet van Wilders. Hij reisde hem achterna naar Londen en liet zich door hem inspireren. „Extreme mensen kicken nu eenmaal op zijn film”, zei de Noorse prof. Frank Aarebrot in deze krant.

Maar met Wilders valt daar niet over te praten. Politici die zo’n debat met hem willen, kunnen „de boom in”, zei hij in De Telegraaf.

Dat is Wilders op zijn best. De een mag „de boom in”, een ander „de pot op.” Zo krijgt iedereen in straattaal te horen dat de grote baas geen kritiek verdraagt. Geen vragen – applaus!

Bij Wilders’ stijl van politiek past immers geen zelfkritiek. Integendeel, zelfbevéstiging is juist het keurmerk van de populist. Die is op zijn best als hij kan schelden op die vreselijke elite. Op de ánderen dus.

Wilders walgt niet alleen van Breivik, in zijn verklaring noemt hij hem ook „een waanzinnige”, „een eenzame verknipte idioot” en „een psychopaat.” Niet iemand om rekening mee te houden dus.

Hiermee trapt ook Wilders in de val om elke terrorist naar het gekkenhuis te ver­wijzen. Dat is niet alleen oppervlakkig, vooral ook gevaarlijk. Wie bij voorbaat geen oog wil hebben voor de oogmerken en drijfveren van een terrorist, kan zich ook niet inspannen om herhaling te voorkomen. De kleine man heeft er echter recht op dat er serieus naar terroristen wordt geluisterd.

Veel mensen die het manifest van Breivik hebben doorgenomen en zijn filmpje bekeken, weten dat we hier juist met een intelligent persoon te maken hebben. Misschien is dat juist het onthutsende. Het zou allemaal veel gemakkelijker zijn als Breivik inderdaad waanzinnig was.

Breivik heeft wel een extreme obsessie, en mogelijk is hij daarom psychopaat. Breivik ziet de islam en de linkse politiek als de grote vijand van het christelijke Europa. Maar deze obsessie heeft Wilders zelf ook. Daarin zit nu juist de overeenkomst.

In zijn verhelderende essay in deze krant betoogde Bart Jan Spruyt dat er volgens 
Wilders „geen oplossing” is voor het probleem van de islam. Door te benadrukken dat het „vijf voor twaalf” is, geeft hij het probleem extra urgentie. Maar Wilders doet feitelijk niets. De kiezer moet maar hopen dat het gedoogakkoord wordt uitgevoerd.

Overigens viel het op dat Spruyt wel heel veel afstand neemt van Wilders. In 2005 prees hij deze nog als de „man uit de heffe des volks” die „met zijn geblondeerde geuzenkop” feilloos de „eigenlijke fronten” aanwees. Iets meer toelichting zou wel op zijn plaats zijn geweest.

Als Spruyt gelijk heeft, is het niet zo vreemd dat een blonde Viking verder gaat waar Wilders halt houdt. Niet van elke bewonderaar van Wilders kan worden verwacht dat (ook) hij lijdzaam afwacht tot de bom barst. Elke radicaal heeft navolgers die nog radicaler zijn. Dat is alle eeuwen door zo geweest.

Je hoeft niet tot geweld op te roepen om daar toch schuld aan te hebben. Als je voortdurend blaast, laait het vuur alleen maar op. Als makelaar in minachting blaast Wilders wat af. Dat ontploft een keer.

„Wij zijn democraten in hart en nieren”, voegde Wilders nog toe aan zijn verklaring. Hij bedoelt daar waarschijnlijk mee dat hij door het volk gekozen is. Maar daarmee ben je geen democraat. Een democraat is op zoek naar wegen om met verschillen om te gaan. Geen minachting, maar respect. En juist dat wíllen Wilders en Breivik niet. De boom in, dat kunt u.

„Wij geloven in de (…) wijsheid van de kiezer”, zo besloot Wilders zijn verklaring. Wel, daar hopen wij op.

Reageren aan scribent? buza@refdag.nl