en drs. Jan A. Schippers Europa over aan zijn eigen, onbestemde lot. Want wat is de waarde van een democratische, vredelievende Europese Unie zonder door God gegeven recht? De recente geschiedenis laat zien welke ontsporingen volgen als de mens zélf zijn eigen waarden en normen stelt. Het afgelopen weekeinde zijn de regeringsleiders van de Europese Unie in de Griekse stad Thessaloniki bijeengekomen. Ze bogen zich onder meer over de ontwerpgrondwet die de Europese conventie in de afgelopen vijftien maanden heeft opgesteld.

Wat niemand verbaast, is dat de voorgestelde veranderingen voor de Europese Unie een mengeling zijn van de democratische tradities in de lidstaten. Zo krijgt Frankrijk zijn zin met een permanente voorzitter van de Europese Raad. Dat idee spruit voort uit het Franse presidentiële stelsel. Maar verreweg de meeste EU-lidstaten kennen een parlementaire democratie. Daarom krijgt ook het Europees Parlement wat meer te vertellen, als het aan de conventie ligt.

Scheve schaats
Er wordt dus geen echte keuze gemaakt voor een bepaald democratisch model. Met deze vlees-noch-viscompromissen kan iedereen een beetje tevreden zijn. Des te opvallender dat in de preambule, zeg maar het ”woord vooraf” van de Europese grondwet, de conventie wél een expliciete keus heeft gedaan. Want daarin staat te lezen dat Europa zijn belangrijkste waarden ontleent aan het humanisme van de Verlichting.

De abstracte en wat vaag aandoende volzinnen komen in het kort daarop neer. Een verwijzing naar het christendom is in de hele tekst nergens te vinden. Slechts wordt in zeer algemene termen gesproken over „culturele en religieuze stromingen.” En dat terwijl niet valt te ontkennen dat de christelijke religie meer dan een millennium lang de Europese cultuur diepgaand heeft beïnvloed. Waarom deze scheve schaats gereden?

Want dát de conventie een scheve schaats rijdt, lijdt geen twijfel. Dat hadden de regeringskopstukken op de Europese top goed moeten bedenken. Thessaloniki ligt immers niet ver verwijderd van de plaats waar de apostel Paulus ongeveer in het jaar 50 na Christus voet aan wal zette en het Evangelie naar Europa bracht. Het christelijk geloof was toen bepaald niet onomstreden. Heftige geloofsvervolgingen vielen de christenen in het ’vredelievende’ Romeinse rijk ten deel. Tegen de verdrukking in groeide het christendom.

Zo’n 300 jaar later verklaarde de Romeinse keizer het christendom tot staatsgodsdienst. Gedurende de lange Middeleeuwen die daarna volgden, waren Europa en de christenheid synoniem. Ook ten tijde van de Renaissance en de Reformatie sprak geen humanist of hervormer over Europa, maar over het christelijke werelddeel.

De Verlichting en de revoluties in de achttiende en negentiende eeuw zetten weliswaar wissels om, maar tot in de twintigste eeuw is de invloed van het christendom in Europa significant aanwezig. Pas in de laatste decennia wint het secularisme in veel Europese landen belangrijk aan invloed. Maar dat kan de historie van Europa niet ongedaan maken.

Bijdrage genegeerd
Ondanks heftige debatten in de conventie, heeft de voorzitter Giscard d’Estaing, zelf praktiserend katholiek, elke referentie aan de God van de Bijbel of het christendom uit de tekst van de ontwerpgrondwet geweerd. Daarmee kun je zeggen dat die tekst meer op de leest van de Franse Verlichting is geschoeid dan op de Europese geest en haar culturele en levensbeschouwelijke verscheidenheid. Want ondanks de ontkerkelijking rekent nog altijd een groot deel van de Europeanen zich tot een van de christelijke kerken, katholiek (rooms en protestants) dan wel orthodox.

Die tellen voor Giscards club blijkbaar niet mee. Wezenlijker is dat de Europese Conventie de belangrijke bijdrage negeert van het christendom aan de kern van de Europese waarden: de waardering van de menselijke persoon, ieders persoonlijke vrijheid en verantwoordelijkheid, de rechtsstaat en de sociale markteconomie. Deze fundamentele zaken zijn ondenkbaar zonder de invloed van het christendom.

Bovendien zijn deze kernwaarden niet veilig, niet duurzaam gegarandeerd, wanneer ze losgerukt worden van hun historische wortels en geestelijke bronnen. De recente geschiedenis van ’modern’ Europa, die getekend is door de trauma’s van ideologische dictaturen zoals nazisme, fascisme en communisme, toont welke ontsporingen volgen als de mens zélf zijn eigen waarden en normen stelt, los van God en gebod.

Daar zou ieder weldenkend mens bijzonder beducht voor moeten zijn. Vooral in deze tijd waarin veel mensen zich laten leiden door de waarden van de wetenschap, de wetten van de markt en -niet te vergeten- de zogenaamde publieke opinie: dat wat de meest dominante groep vindt.

Toekomst op het spel
In naam van de Verlichte rede verduistert de conventie de belangrijkste bronnen van de Europese cultuur en samenleving, haar waarden en normen. Dat is bedenkelijk. Zij spreekt zelfs over „eerbied voor de rede”, alsof het een god is. Dat is onredelijk. Zij doet alsof de Europese mens zijn waarden en normen zelf heeft bedacht. Dat is hoogmoedig.

De conventie stelt impliciet dat er geen kritische instantie of objectief ijkpunt is waaraan mensen én staten hun handelen mogen toetsen. Dat is onwaarachtig. En mocht Europa weer eens in een diepe crisis belanden, dan moet het zichzelf maar aan zijn eigen haren uit de put trekken. De conventie laat Europa aan zijn eigen onbestemde lot over. Dat is onbarmhartig. Onze conclusie is glashelder.

Met de herschrijving van Europa’s verleden maakt de Europese conventie niet zomaar een ondoordacht foutje, maar zet zij de toekomst van ons aller Europa op het spel.

Het was aan de regeringsleiders die bijeenkwamen op de Europese Top van Thessaloniki om dit recht te zetten. Om zo Europa recht te doen. Want wat is de waarde van een democratische, vredelievende Europese Unie zónder gegrond recht - zonder door God gegeven recht?

De auteurs zijn respectievelijk lid van het Europees Parlement voor de eurofractie ChristenUnie-SGP en woordvoerder constitutionele zaken en beleidsmedewerker bij deze fractie.