Eén scenario wilden G. Honkoop en B. Nitrauw, bestuurders van respectievelijk Eleos en SGJ, koste wat het kost voorkomen: dat de fusieplannen in een vergevorderd stadium zouden stranden, omdat beiden het niet eens zouden kunnen worden over hun toekomstige positie in het nieuwe zorgbedrijf.

„Al in het eerste gesprek hebben we daarom gezegd dat we de kar na de fusie voorlopig samen gaan trekken”, aldus Nitrauw. Voorlopig? Honkoop: „Ja, uiteindelijk is het de nieuw te vormen raad van toezicht die zich daarover straks moet uitspreken. Daar ligt de bal.”

Dat het na de eerste afspraak zaak was vaart te maken, stond voor beiden vast, zeggen Honkoop en Nitrauw. In de sobere werkkamer van Honkoop in het Eleoshoofdkantoor schetsen ze een somber toekomstscenario over de zorgmarkt. „Op de jeugdzorg en de ggz, de terreinen waarop Eleos en SGJ actief zijn, gaat het kabinet in deze regeerperiode in totaal 900 miljoen euro bezuinigen. Ggz- en jeugdzorginstellingen riskeren de komende jaren dus 20 procent productieverlies, ook wij”, rekent Nitrauw voor.

Gaat de fusie dat voorkomen? Honkoop, resoluut: „In de concurrentiestrijd die instellingen vanaf volgend jaar met elkaar gaan leveren, staan we samen beduidend sterker dan afzonderlijk. Dat staat vast.”

Uitvoerig gaan beide bestuurders in op de grootse plannen die het kabinet heeft met de collectief gefinancierde zorg. Het gros daarvan wordt nu nog gefinancierd en geregisseerd vanuit het Rijk via de AWBZ. Het kabinet wil een efficiencyslag maken en hevelt grote delen van de AWBZ-zorg en de jeugdzorg over naar gemeenten. Eerst de provinciale jeugdzorg, de jeugdbescherming en de jeugdreclassering. Vervolgens de jeugd-ggz, de zorg aan licht verstandelijk beperkte jeugdigen en uiteindelijk ook de gesloten jeugdzorg. Dat betekent dat de organisatie en financiering van deze zorg straks niet meer verloopt via het overzichtelijke aantal van 32 zorgkantoren en 12 provincies, maar via 418 gemeenten. De plaatselijke wethouders zijn daar straks verantwoordelijk voor.

Nitrauw: „In theorie is het dus denkbaar dat er straks in elk van de 418 gemeenten een Eleosmannetje én een SGJ-mannetje afzonderlijk met de pet in de hand langs de wethouders gaan om hun zorgaanbod toe te lichten, in de hoop een contract te krijgen. Maar erg voor de hand liggend is dat natuurlijk niet, zeker als je voor een belangrijk deel dezelfde doelgroep bedient.”

Wat de timing betreft; beiden verwachten dat gemeenten volgend jaar al gaan inventariseren welke zorg zij vanaf 2013 moeten inkopen. Honkoop: „Een deel van ons gezamenlijk productaanbod moet volgend jaar al bekend zijn. De fusie komt dus niets te vroeg.”

Alles goed en wel, maar op welke manier versterken Eleos en SGJ elkaar straks? Honkoop en Nitrauw raken op dreef. Honkoop: „De uitdaging is dat je vanuit één organisatie de hele zorgketen covert. Dus niet: SGJ is goed in jeugdzorg en Eleos kan goede jeugd-ggz leveren. Maar: samen doen we het allebei.”

Nitrauw: „Een psychisch probleem bij een kind staat zelden op zichzelf. Vaak gaat zoiets gepaard met gezinsproblemen. Daarom komen Eleos en SGJ nu vaak beide al op hetzelfde adres over de vloer. Eleos met zijn psychische knowhow, wij met onze gedragswetenschappelijke expertise. Als gemeenten straks beide vormen van zorg moeten financieren en regelen, zullen ze de voorkeur geven aan organisaties die beide kunnen leveren. Daar spelen we op in.”

Behalve geïntegreerd is het hulpaanbod van Eleos en SGJ ook strikt identiteitsgebonden. Voor seculiere gemeenten zijn beide daardoor toch nauwelijks interessant?

Nitrauw: „Klopt, maar we doen dit natuurlijk niet vanuit de naïeve veronderstelling dat we straks in 418 gemeenten de eerste viool spelen. Voor ons zijn zo’n 80, 90 gemeenten van belang. Zeg maar de biblebeltgemeenten, waar zo’n 90 procent van onze cliënten woont. Bij die gemeenten moeten we dus goed in beeld zijn. Daar zetten wij op in.”

Is het productaanbod na deze fusie zo compleet als wenselijk? Of kan er nog een derde of vierde organisatie bij?

Nitrauw: „Goede identiteitsgebonden zorg aan licht verstandelijk gehandicapte jongeren is in Nederland nog altijd een blinde vlek. De lvg-jeugdzorg is misschien iets wat er op termijn bij zou kunnen, maar niet voor 2013. Verder onderhouden we nu al een nauwe samenwerking met de Schuilplaats en de Vluchtheuvel, de maatschappelijk werkorganisatie van de Gereformeerde Gemeenten. Wat ons betreft, blijven die relaties gewoon bestaan.”

De nieuwe organisatie wil groeien in de spoed- en calamiteitenhulpverlening? Waar denkt u dan aan?

Nitrauw: „Bij calamiteitenzorg aan de hulp die gemeenten inroepen na drama’s, zoals de woningbrand in Kampen in 2009, waarbij meerdere slachtoffers vielen. Bij spoedhulpverlening aan zeer intensieve begeleiding van gezinnen om bijvoorbeeld een uithuisplaatsing te voorkomen. We hebben die hulp al wel in huis, maar blinken er nog niet in uit, omdat het voor landelijk werkende organisaties als wij altijd lastig is geweest om daar prioriteit aan te geven. Straks hebben we daar bredere mogelijkheden voor.

Daarnaast willen we ook ons hulpaanbod op het terrein van de kortdurende en preventieve, psychische zorg verbeteren. Omdat die zorg steeds meer vanuit de zorgverzekering gedekt gaat worden, staat de financiering ervan minder onder druk.”

Wanneer beschouwt u de fusie als een succes?

Honkoop: „Als over vijf jaar blijkt dat we ondanks de krimp ons marktaandeel op peil kunnen houden.” Nitrauw: „Als klanten over vijf jaar zeggen: De zorg is er merkbaar op vooruitgegaan.”

De eerste fusiebesprekingen tussen Eleos en SGJ dateren al van meer dan tien jaar geleden. Is het achteraf geen gemiste kans dat deze stap zo lang heeft geduurd?

Nitrauw: „Nee, een oude leermeester van mij zei altijd: Samenwerken is zo moeilijk dat je het alleen moet doen als het echt moet. Tot nu toe waren de schotten tussen de financieringsstromen zo groot dat een fusie ons alleen maar moeilijkheden zou hebben opgeleverd. Nu alle zorg die wij bieden naar gemeenten gaat, kleurt het licht van rood via oranje naar groen.”