”Moord op het ijs”
Auteur: Ynskje Penning
Uitgeverij: Leopold, Amsterdam, 2003
ISBN 90 258 3593 7
Pagina’s: 140
Prijs: €(12,95. Titel: ”Wachten op een brief”
Auteur: Martine Letterie
Uitgeverij: Ploegsma, Amsterdam, 2003
ISBN 90 216 1516 9
Pagina’s: 111
Prijs: €(9,95;”Levende bezems”
Auteur: Lisa Tetzner; vert. Annie Winkler-Vonk, bew. Suzanne Braam
Uitgeverij: Ploegsma, Amsterdam, 2003
ISBN 90 216 1875 3
Pagina’s: 384
Prijs: €(18,95.

Alle drie vanaf circa 12 jaar.

Met financiële steun van de provincie Noord-Holland, bedoeld voor de auteurs zelf, verschijnt bij uitgeverij Leopold in Amsterdam een jeugdboekenserie onder de veelzeggende titel ”Spannende tijden”, die geheel gewijd is aan historische gebeurtenissen in Noord-Holland. Intussen zijn al tien historisch verantwoorde maar uiterst boeiende delen verschenen, waarvan ”Moord op het ijs” van Ynskje Penning (voorlopig) het laatste is.

Het gaat hier over de geheimzinnige verdwijning van graaf Willem de Tweede, de vader van Floris de Vijfde, tijdens zijn barre veldtocht in 1256 tegen de opstandige West-Friezen. Geharnast en gezeten op zijn indrukwekkende schimmel is hij tijdens een hevige sneeuwstorm zijn troepen vooruitgereden op het ijs. Later wordt in de buurt van Hoogwoud alleen zijn lans teruggevonden; van de graaf zelf, bedoeld Rooms-Koning (opvolger van de Duitse keizer dus), ontbreekt ieder spoor. Getuigen van deze merkwaardige gebeurtenis zijn er niet. Of toch wel?

Willems schildknaap Filips van Wassenaar weet er misschien toch meer van: teruggestuurd door zijn eigen boze vader omdat hij zijn familie „te schande had gemaakt” („iemand met een zwakke maag en lemen benen kunnen we hier niet gebruiken”), bovendien zich zorgen makend over het lot van de boeren van Niedorp, wier huizen in brand werden gestoken, en even later als krijgsgevangene naar Medemblik afgevoerd. Of sommige inwoners van Hoogwoud, zoals Maaike en haar familie, die de graaf voor het laatst hebben gezien op de bevroren KleineWaert?

Zoon Floris wil de kwestie tot op de bodem uitzoeken, dus organiseert ook hij (in 1282) een waterveldtocht naar West-Friesland, met zeer boze bedoelingen, zo gaat het gerucht. „Zijn lijk wil hij hebben, anders brandt hij heel West-Friesland plat. Dorp voor dorp! Te beginnen bij Hoogwoud. Alle West-Friezen wil hij vermoorden! Mannen, vrouwen, kinderen. Iedereen! Niemand blijft gespaard!”

Iedereen slaat dus op de vlucht, maar niet de intussen volwassen geworden Maaike. Zij wil met wat ze weet haar dorp redden en verzint een list, die zeer doeltreffend blijkt te zijn en Floris er zelfs toe beweegt een verdrag te sluiten met de West-Friezen. En dat zorgt opnieuw voor veel spanning in dit toch al meeslepende verhaal. Daarbij zorgt ook Filips van Wassenaar voor de nodige helderheid. Al doet hij, zoals ook andere personen in het boek, dat in een net iets te volmaakte verhaaltrant, die daardoor als gesproken woord wat te boekachtig aandoet. Maar dat is dan ook de enige kritiek die ik heb. Het is een fijn, spannend, informatief en goed gecomponeerd boek.

Onbeantwoorde brieven
Ook de provincie Gelderland heeft een eigen boekenserie, onder de naam ”Gelderse Cahiers”. De deeltjes worden uitgegeven onder auspiciën van de Stichting voor Kunst en Cultuur Gelderland. De serie omvat tot nog toe negentien cahiers. Maar anders dan bij de Noord-Hollandse serie betreft het hier boeken voor volwassenen. Behalve het laatste, ”Wachten op een brief” van Martine Letterie, dat bedoeld is voor de jeugd van 12 jaar of ouder.

Het is meer gebaseerd op de werkelijkheid dan het boek van Penning. Dat blijkt bijvoorbeeld uit oude foto’s van belangrijke personen in het boek: de complete familie Draafsel uit Doetinchem tijdens en kort na de Eerste Wereldoorlog (overgroot- en grootouders van de schrijfster zelf), hun hotel en de toenmalige kweekschool Groen van Prinsterer. Maar de echte hoofdpersonen, Mathilde en haar tante Jeanne, zijn verzonnen. Zij komen allebei uit België: tante Jeanne verbleef als vluchtelinge tijdens de Grote Oorlog in het hotel, en Mathilde volgt na die oorlog haar tante gehoorzaam maar opstandig naar datzelfde hotel. Zij is door haar woedende ouders naar Nederland gestuurd omdat zij het bestond zich met een „ordinaire” timmerman te verloven. In de Achterhoek moet ze maar proberen haar geliefde zo snel mogelijk te vergeten.

Hoopvol blijft Mathilde echter wachten op een brief van haar Marcel, maar die komt niet, zoals tante Jeanne al had voorspeld.

Ook Jeanne, zo blijkt, heeft ooit zitten wachten op een brief van haar geliefde, en die was al evenmin gekomen. Allebei fantaseren ze dat er iets mis is gegaan, maar met hun fantasie zitten ze er toch naast; dit betekent voor beiden het einde van een illusie.

Het verhaal, dat handig opgebouwd is -de ene keer wordt de situatie vanuit Mathilde bekeken, dan weer vanuit Jeanne- geeft een levendig beeld van Antwerpen en Doetinchem in die dagen, ook op godsdienstig terrein. Maar uiteindelijk blijkt het geloof toch niets met de problemen te maken te hebben.

Levende bezems
Geen deel uit een serie, maar wel historisch (in tweeërlei opzicht trouwens) is ”Levende bezems” van de Duitse schrijfster Lisa Tetzner. Het verscheen namelijk al in 1940, beleefde ook in Nederland veel drukken en is nu in een nieuwe herziene uitgave wat taalgebruik, illustraties en vormgeving betreft, voor het hedendaagse publiek beschikbaar. Evenzeer historisch is het boek omdat het gaat over Zwitserse jongetjes uit de negentiende eeuw. De gegevens zijn ontleend aan een document dat de schrijfster bij toeval ontdekte en dat door haar sociale belangstelling een diepe indruk op haar maakte.

Het gaat over jongetjes tussen de 9 en de 14 jaar die in het Zwitserse Tessino geronseld worden om als schoorsteenvegershulpje te gaan werken in Milaan. Ze moeten zelf de schoorsteen in klimmen; vandaar hun naam ”levende bezems”. Hun ouders, die meestal in armoedige omstandigheden verkeren, ontvangen een karige vergoeding en de kinderen krijgen weinig en slecht te eten, omdat dat goedkoop voor de bazen is, maar ook omdat ze zo niet te dik worden voor de nauwe schoorstenen.

Hoofdpersoon van het boek is ”levende bezem” Giorgio, een dapper knaapje dat meegaat met de misdadige oplichter ”de man-met-het-litteken”, vernederd, getreiterd, vals beschuldigd en bestolen wordt, maar mede dankzij kameraadschap en trouw boven de omstandigheden uit groeit. Totdat een predikant uit Lugano hem en een paar vrienden uit de problemen redt en hun een goede toekomst belooft.

Ook na jaren nog steeds een aangrijpend boek vol kostelijke ontroerende scènes, grootse natuurbeschrijvingen en een duidelijke moraal. Maar die zou te danken zijn aan Lisa’s echtgenoot, de maatschappelijk zeer betrokken Kurt Held, die het boek zou hebben afgemaakt. Wie weet?

Er valt enig sfeerverschil te proeven.

Titel: