In Europa groeit het verzet tegen het tweede reddingsplan voor Griekenland. Tegelijkertijd is er nauwelijks draagvlak voor het Amerikaanse beleid van grootschalige stimulering van de economie, onder andere door ongecontroleerd geld bij te drukken. Dat wordt als bluf gezien, zeker in het licht van de afnemende economische groei die het land nu meemaakt.

Om het allemaal nog een slagje erger te maken is er op beide continenten merkbaar sprake van afkalvend vertrouwen in de houdbaarheid van het westerse financiële systeem van schuldhandel, anders gezegd van grootbanken die veel geld verdienen aan staatsschuld en aanverwante financiële producten. De onrust onder burgers groeit. Steeds meer –misschien zelfs meer dan ooit– wordt het einde der tijden gevreesd, althans van de tijden die de naoorlogse generaties hebben meegemaakt, die van economische voorspoed en materiële welvaart.

Is er een derde weg mogelijk? Eentje die afstand neemt van onze schuldbeladen economie, zonder die economie te laten instorten? Kan er een Plan B worden bedacht waarbij de economie weer gaat draaien met behulp van écht geld (dat eerst verdiend is) in plaats van Monopolygeld (dat gewoon uitgegeven wordt)? Het wordt steeds waarschijnlijker dat er zo’n plan moet komen, maar is het de vraag of het eigenlijk al niet te laat is voor een alternatieve aanpak. Vooral Duitsland houdt ernstig rekening met een daadwerkelijk faillissement van Griekenland.

In dat geval kan Griekenland niet meer aan zijn betalingsverplichtingen voldoen en wordt een ketting van reacties mogelijk geacht met één gemeenschappelijk gevolg, de ineenstorting van Europa en het einde van de euro. Hoe harder de Europese regeringsleiders roepen dat zij dit nooit zullen laten gebeuren, hoe meer argwaan er bij de bevolking is. Hier wreekt zich het structurele gebrek in Europa aan volledige openheid over de werkelijke gang van zaken in de lidstaten en een eerlijke beoordeling van de precaire staat waarin onze vertrouwde systemen (economisch, financieel, politiek, sociaal en cultureel) terecht lijken te zijn gekomen.

Hoe zou een derde weg eruit kunnen zien? Hiervoor zijn drie pijlers van denken en handelen van belang. Ten eerste het kwijtschelden van staatsschuld. Dat is nodig om de enorme schuldenberg van Europa radicaal af te bouwen. Met deze schuld valt niet langer te leven, laat staan te werken. Europarlementariër Peter van Dalen en ik maken ons hier al enige tijd sterk voor. Hoewel het idee om de staatsschuld van lidstaten tegen elkaar weg te strepen inderdaad vreemd en moreel niet hoogstaand is, moet worden geconstateerd dat het stapelen van schuld op schuld en het vooruitschuiven van rentebetalingen, zoals nu gebeurt, dat ook niet is.

Ten tweede moet de financiële sector in één keer –dus drastisch– kleiner worden gemaakt. Dat gebeurt onmiddellijk wanneer er een pan-Europees handelsverbod op staatsschuld wordt ingesteld. Als vervolgens de ooit bestaande scheidslijn tussen retailbanken en zakenbanken terug wordt gebracht, ontstaan er weer herkenbare spaar-en kredietinstellingen van proportionele omvang. In Engeland wordt deze route momenteel gevolgd en zijn er tevens plannen om van deze banken echte volksinstellingen te maken, met uitsluitend burgers als aandeelhouders. Inderdaad, een vreemd, maar kansrijk idee als ook in de bestuursstructuur van banken (de raden van commissarissen en hun equivalenten) vertegenwoordigers van werknemers en werkgevers worden opgenomen.

Tot slot moet er snel geïnvesteerd worden in kansrijk Europees economisch beleid waarvan alle lidstaten –dus niet één of enkele– van Europa profiteren. Eerder opperde Duitsland het idee om Griekenland de leverancier bij uitstek te maken ten behoeve van Europese zonne-energie, uiteraard op basis van gezonde leveringscontracten aan de lidstaten. Dit weekeinde opperde China het idee om Hongarije tot hét centrum van logistiek en hét verkeersknooppunt van Midden-Europa te maken. Ook dat idee is kansrijk (mits niet in eigendom van de Chinezen).

Deze week is het uur U voor Griekenland. Dan weten we ook of er een plan B nodig is. Mijn verwachting is dat Griekenland de apocalyps op het laatste moment zal weten af te wenden. Het parlement is van alle kanten zo onder druk gezet om akkoord te gaan met het nieuwste bezuinigingsplan dat er geen ontkomen meer aan is. Tenzij het volk zelf in opstand komt. Gaat Griekenland akkoord, dan ontstaat er een moment van opluchting in Europa. Dan kalmeren de financiële markten, in ieder geval tijdelijk. Niettemin blijft dan de vraag of en wat er precies is opgelost. Waarschijnlijk niets.

De auteur is hoogleraar bedrijfskunde aan Business Universiteit Nyenrode en voorzitter van kenniscentrum Chrome.