Rijk aan fout hout. Dat stond met grote letters op de spandoeken die actievoerders van Milieudefensie begin april ophingen aan de steiger voor het Paleis op de Dam in Amsterdam. De milieuorganisatie stelde dat er bij de renovatie van het paleis veel niet-duurzaam hout is gebruikt. Zo zou er okouméhout uit West-Afrika in het gebouw verwerkt zijn. Dat hout staat op de rode lijst van bedreigde soorten van de internationale natuurorganisatie IUCN.

Uit onderzoek van Milieudefensie blijkt dat de rijksoverheid bij 70 procent van haar bouwprojecten zogeheten fout hout gebruikt. Onder meer bij de bouw van de nieuwe ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken zou er hout gebruikt zijn dat geen duurzaamheidslabel heeft. En dat terwijl de Tweede Kamer in 2005 besloot dat er vanaf 2010 alleen met duurzame materialen wordt gewerkt bij rijksbouwprojecten.

Maar wanneer is hout fout? Als het geen keurmerk van de Forest Stewardship Council (FSC) heeft? „Inderdaad”, zegt Eric de Munck van Centrum Hout, dat zich bezighoudt met voorlichting en advisering over en onderzoek naar het gebruik van hout. „Milieudefensie ziet hout dat het PEFC-keurmerk draagt ook als fout hout. Terwijl de Nederlandse overheid na uitgebreid onderzoek beide keurmerken heeft goedgekeurd.”

Volgens De Munck kan er bij het Paleis op de Dam ook wat anders fout zijn gegaan. „Misschien had het gebruikte hout wel degelijk een duurzaamheidskeurmerk, maar is een leverancier dat vergeten op de factuur te zetten.” Het is volgens de voorlichter prima mogelijk om in Nederland alleen met duurzaam geoogst hout te werken, als de aannemers er maar op tijd aan denken. „Er is voldoende gecertificeerd hout beschikbaar, maar vaak wordt vergeten het op tijd te bestellen. Dat is geen onwil, maar onkunde.”

Hoe zit dat eigenlijk bij de consument? Hoe weet die of hij met de koop van zijn tuinhuisje wel of niet heeft bijgedragen aan de verdwijning van het regenwoud? Als er op het hout een keurmerk staat van FSC of PEFC is het hout in principe in orde. Beide keurmerken zijn door het Timber Procurement Assessment Committee (TPAC) goedgekeurd. Deze Toetsingscommissie Inkoop Hout is door het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) ingesteld om de certificeringssystemen voor duurzaam bosbeheer te toetsen aan de Nederlandse inkoopcriteria voor duurzaam hout.

De meeste bouwmarkten en tuincentra in Nederland verkopen hout met het FSC-keurmerk. De Forest Stewardship Council (Raad voor Goed Bosbeheer) is in 1993 opgericht door milieuorganisaties zoals het Wereld Natuur Fonds en Greenpeace met als doel het stimuleren van verantwoord bosbeheer.

Boseigenaren die zich houden aan de tien FSC-principes voor goed bosbeheer mogen hun hout verkopen met het FSC-keurmerk. Een van de principes luidt: De biodiversiteit, unieke ecosystemen en andere ecologische en landschappelijke waarden van het bosgebied worden in stand gehouden en beschermd. Onafhankelijke controleurs zien toe op naleving van de regels.

Is in Nederland FSC vooral bekend als keurmerk, in omliggende Europese landen zoals Duitsland en België wordt veelal het PEFC-keurmerk gehanteerd. De Programme for the Endorsment of Forest Certification (Programma voor de Erkenning van Boscertificeringssystemen) is opgericht in 1999 door boseigenaren die wilden aantonen dat ze hun bossen duurzaam beheren.

„De FSC richt zich vooral op eigenaren met grote oppervlakten bos. Onder de 475.000 PEFC-gecertificeerde bosbeheerders zijn veel eigenaren die slechts een paar hectare bos bezitten”, zegt woordvoerder Johan Vlieger van PEFC Nederland. „Voor die kleine boseigenaren is het best duur en ingewikkeld om ieder afzonderlijk een FSC-certificaat te krijgen. Bij PEFC kun je als groep bosbeheerders één certificaat aanvragen. De groepsbeheerder controleert of de leden zich daadwerkelijk aan de regels voor duurzaam bosbeheer houden, een onafhankelijke controleur voert steekproefsgewijs controles uit.”

Volgens Vlieger zijn er heel wat boseigenaren die hun bos best duurzaam willen beheren, maar die niet zo gecharmeerd zijn van de milieuorganisaties die FSC hebben opgericht.

Overigens is het in Nederland pas sinds het voorjaar van 2012 mogelijk om als boseigenaar een PEFC-certificaat te ontvangen. „Vanaf mei 2008 heeft PEFC een kantoor in Nederland. Sinds die tijd zijn we bezig met organisaties zoals Staatsbosbeheer, ANWB en de Nederlandse Vereniging van Boseigenaren om een Nederlandse standaard voor duurzaam bosbeheer te ontwikkelen. Die wordt momenteel getest en daarna tien maanden getoetst door de internationale PEFC.”

Geluiden dat de PEFC-standaard in vergelijking met de FSC-principes soepeler is en minder aandacht heeft voor de mensen die in de bossen wonen en werken, wil Vlieger met kracht ontkennen. „Die misverstanden zijn door de FSC de wereld in geholpen. Niet voor niets heeft de Toetsingscommissie Inkoop Hout geconcludeerd dat het ingevoerde PEFC-hout duurzaam is geproduceerd.”

Waarom is er eigenlijk niet gewoon één keurmerk in Nederland? De Munck van Centrum Hout: „Beide keurmerken zijn vanuit een geheel andere achtergrond ontstaan. FSC is een top-downorganisatie. Het WNF heeft samen met andere milieuorganisaties tien criteria voor duurzaam bosbeheer opgesteld. Alleen wie daaraan voldoet, krijgt het certificaat. PEFC is meer een bottom-upsysteem, van onderaf uit de bedrijven en organisaties ontstaan. Maar het einddoel van de beide keurmerken is hetzelfde: een duurzaam beheerd bos.” De voorlichter weet nog een verschil. „FSC is erg gericht op de consument, terwijl PEFC meer een business-to-businessorganisatie is.

De Munck vindt het een voordeel dat er in Nederland twee keurmerken worden gehandhaafd. „Eén keurmerk zorgt voor een monopoliepositie. Als er twee zijn, houden ze elkaar scherp. De strijd tussen die twee levert wat op. Normaal gesproken houden ze hun voorschriften één keer in de vijf jaar tegen het licht, nu doen ze dat veel vaker om maar beter te zijn dan de concurrent. Het bos plukt er de voordelen van.”

Inderdaad, de Internationale Tropische Houtorganisatie (ITTO) meldde vorige week dat de hoeveelheid tropische bossen die duurzaam wordt beheerd de afgelopen vijf jaar met 50 procent is toegenomen. Inmiddels gaat het om 53 miljoen hectare regenwoud.

Toch is dat slechts 4 procent van het totaalaantal hectare tropisch bos. De groei van het duurzaam beheer weegt volgens de ITTO niet op tegen de immense hoeveelheid houtkap. De winst die te behalen is met palmolieplantages en houthandel wint het van de drang om de natuur te beschermen, aldus ITTO. Zolang dat het geval is, is er voor zowel FSC als PEFC nog volop werk aan de winkel.

Cijfers

• Bos wereldwijd: bijna 4000 miljoen (4 miljard) hectare = 30 procent van het aardoppervlak.

• Jaarlijks vernietigd bos: 13 miljoen hectare (2000-2010).

• Jaarlijkse uitbreiding bos door natuurlijke aangroei en herbebossing: 8 miljoen hectare (2000-2010).

• Duurzaam beheerd bos: 372 miljoen hectare = 9 procent van het totaalaantal hectare bos.

• Bos met PEFC-keurmerk: 231 miljoen hectare = 62 procent van het duurzaam beheerde bos.

• Bos met FSC-keurmerk 141 miljoen hectare = 38 procent van het duurzaam beheerde bos.

• Tropisch bos: 1350 miljoen hectare = 34 procent van het totaalaantal hectare bos.

• Duurzaam beheerd tropisch bos: 53 miljoen hectare = 4 procent van het tropisch bos.