Als je het levensgevoel van een samenleving wilt proeven, kun je niet beter doen dan de teksten van zulke liedjes tot je laten doordringen. Het gaat voortdurend over kansen grijpen, je omhoog vechten, doorzetten, je hart volgen, jezelf zijn, je niets aantrekken van beperkingen: „Alles kan als jij het laat gebeuren.” Geen knellende grenzen, geen gehoorzaamheid, niet die benauwde burgerlijke angst voor wat de mensen ervan zullen denken, maar je eigen koers kiezen, onafhankelijk zijn en vooruit zien te komen. Het heeft iets onverwoestbaar optimistisch. En het past bij schrijvers, zangers, filmsterren en alle andere helden van onze samenleving.

Daarom is het ook geen wonder dat we in Nederland het meest houden van boeken waarin de hoofdpersoon zich ontworstelt aan zijn achtergrond, onafhankelijk zichzelf durft zijn en zijn eigen weg durft gaan. ”Sonny Boy” van Annejet van der Zijl. ”Het huis van de moskee” van Kader Abdolah. ”Dorsvloer vol confetti” van Franca Treur.

Het verklaart ook de immense populariteit van al die romans waarin ex-gereformeerden en ex-rooms-katholieken zich rekenschap geven van hun gelovige verleden: Maarten ’t Hart, Hugo Claus, Robert Haasnoot, Jan Siebelink, Guus Kuijer en vele, vele anderen. De mix van nostalgie, Hollands en Vlaams drama, platteland en groepscultuur kan alleen maar succes hebben als de lezer zich kan identificeren met de hoofdpersoon: een held die zich vrijvecht van alle kluisters, hetzij met harde hand, hetzij zachtjes en bijna ongemerkt.

Overigens hoef je niet per se protestant of rooms geweest te zijn om een dergelijk boek te kunnen schrijven. Het juryrapport van de onlangs uitgereikte Librisprijs memoreerde dat „opgroeien in de linkse kerk niet rooskleuriger is dan opgroeien in de gereformeerde kerk” – de eerste romans die afrekenen met het linkse activisme van de jaren zeventig zijn inmiddels verschenen. Net als de eerste roman die kritisch terugblikt op een jeugd in een evangelisch milieu: ”Ninevé” van Rick de Gier.

Moed, levenslust, vastberadenheid, kritische zin, eerlijkheid en onafhankelijkheid zijn de deugden die nu populair zijn. Boeken, liedjes en films die daarop inspelen, hebben een voorsprong. Maar als je erover na gaat denken, ligt hier een ingewikkeld dilemma voor christenen. Al die prachtige eigenschappen kunnen in de praktijk immers keihard botsen met christelijke –en níét populaire– deugden als zelfverloochening, gemeenschapszin en gehoorzaamheid.

Iemand die dergelijke dilemma’s als weinig anderen beseft, is de Amerikaanse auteur James C. Schaap. In zijn ”Confessions of a Christian Writer” beschrijft hij hoe zijn christenplicht botst met zijn schrijversplicht. Leven in een christelijke gemeenschap, rekening houden met anderen, je naaste liefhebben, jezelf verloochenen – allemaal slecht voor goed schrijverschap.

Schrijvers moeten vanouds werken vanuit andere idealen, de idealen die vandaag populair zijn: kritische zin, onafhankelijkheid, eerlijkheid, soms zelfs meedogenloosheid. Wie waarheden over het leven aan het licht wil brengen, kan geen rekening houden met gevoeligheden van de mensen om hem heen, licht of zwaar, links of rechts. Wat onherroepelijk leidt tot problemen met een kerk, een zuil, een gemeenschap.

De dilemma’s van de schrijver die Schaap beschrijft, lijken vandaag de dilemma’s van iedere christen. Het gaat erom een weg te vinden tussen die twee uitersten: je uit angst krampachtig vastklampen aan je ”community” –zonder wezenlijk gedeelde innerlijke gerichtheid– of je vrijvechten en alleen nog op het kompas van je eigen gevoel varen. Zonder zelfverloochening zal dat niet gaan. Zonder moed, eerlijkheid en onafhankelijkheid evenmin.

Reageren aan scribent? beeldenstorm@refdag.nl