Als minister in het eerste paarse kabinet (1994-1998) kreeg Voorhoeve (toen nog VVD, nu D66) te maken met de oorlog in Joegoslavië. Al snel had hij door dat ‘zijn’ Dutchbatters bij de verdediging van de enclave Srebrenica voor een onmogelijke taak stonden. Uiteindelijk werden er ruim 7000 Bosnische mannen gedood door de troepen van de Servische legerleider Mladic.

Waar was u toen u het nieuws hoorde over de arrestatie?

„Op mijn kantoor op de Haagse Hogeschool. Een journalist belde me en zei dat een persconferentie zou volgen.”

Geloofde u het?

„Niet direct. Er zijn zoveel geruchten geweest, maar altijd met een teleurstellend einde. Ik geloofde het wel toen ik begreep dat de Servische president Tadic die persconferentie zou geven.”

Wat betekent dit nieuws?

„Dat het recht zijn loop kan hebben. Dit betekent een stuk genoegdoening in de richting van de nabestaanden van Srebrenica. En ook voor de Dutchbatters, die jarenlang ten onrechte met de nek zijn aangekeken.

Maar ook voor het humanitair oorlogsrecht is dit positief. Want zulke misdrijven als in Srebrenica worden nog steeds begaan, momenteel vooral in Afrika. Dit is een signaal dat onrecht wordt bestraft.”

Wat betekent de arrestatie voor u persoonlijk?

„Dit is het allermooiste politieke nieuws dat ik ooit heb gehad.”

Bent u er altijd naar blijven uitzien?

„Ja. Hoewel gisteren nog een Servische expert me zei dat de kans op arrestatie uiterst gering was geworden. Hoofdaanklager Brammertz zou namelijk een heel negatief rapport over de samenwerking van Servië met het Joegoslaviëtribunaal uitbrengen. Dat zou voor Servië de perspectieven op EU-lidmaatschap wegnemen. Daarmee zou Servië ook geen belang meer hebben bij arrestatie.

Het is echter toch gebeurd. Dat betekent dat de druk die Nederland heeft uitgeoefend op de Europese Unie om Servië pas toe te laten bij samenwerking met het tribunaal, nut heeft gehad.”

Had u deze arrestatie nog verwacht?

„Ik twijfelde natuurlijk wel erg. Ik wist dat het kon. Enkele jaren geleden sprak ik een Servische oud-minister van Justitie. Met heel veel omhalen zei hij zoiets als: Die arrestatie vereist een besluit van de president. Dat was veelzeggend, vond ik.

Als je een andere identiteit aanneemt en verhuist naar een andere omgeving, sterf je feitelijk voor je vroegere omgeving. Dan verdwijn je uit het gezichtsveld. Maar nu begrijp ik dat hij dit niet heeft gedaan. Men had hem met goed speurwerk dus wel kunnen vinden. Als de regering dat gewild had.”

Maar zijn familie wilde hem vorig jaar officieel dood laten verklaren. Vorige maand zei ook zijn vrouw nog dat hij „waarschijnlijk overleden” was.

„Directe familie en een echtgenote zijn natuurlijk geen betrouwbare bronnen. Dat kan ook opzet zijn geweest. Duidelijk is dat Mladic’ makkers hem jarenlang hebben gesteund.”

Enkele weken geleden zeiden kenners van Pakistan dat dat land zo verdeeld is dat het mogelijk is dat sommige delen van de regering Osama bin Laden beschermden, terwijl andere delen hem zochten. Geldt dat voor Servië ook?

„Ja. De Servische regering was bang voor een nationalistische reactie. Bovendien zaten er nog altijd veel nationalisten in de politieke elite. Het hervormingsgezinde deel is altijd klein gebleven. Eén van hun voorlieden, premier Djindjic, is in 1993 zelfs vermoord.”

Wat betekent deze arrestatie voor Servië?

„Op korte termijn is die pijnlijk. Er komen vreselijke feiten naar boven. Er zullen nog nieuwe namen van schuldigen naar boven komen.

Op lange termijn kan dit wel de verzoening dienen. Uiteindelijk duurt dat proces twee generaties.

Ik denk dat voor Servië het lidmaatschap van de Europese Unie nu wel dichterbij komt.”

Wordt hiermee een periode afgesloten?

„Nee. Ook een berechting van Mladic kan nooit uitwissen wat er is gebeurd. Dat neemt niet weg dat het belangrijk is dat het recht zijn loop heeft.

Veel Dutchbatters hebben jarenlang niet geslapen. Datzelfde geldt voor de nabestaanden. Voor die mensen kan dit wel helpen bij de verwerking. Zij hebben te maken met een ernstig geschonden rechtsgevoel.”

Milosevic en Karadzic waren al gearresteerd en vele anderen zijn al veroordeeld. Wat voegt Mladic daar nog aan toe?

„Onder militairen is hij de grootste massamoordenaar sinds 1945. Hij gaf de directe bevelen voor de slachtingen.

Milosevic en Karadzic werden aangeklaagd omdat ze het klimaat hadden geschapen waarbinnen deze misdrijven konden plaatsvinden. Als ik het NIOD-rapport over Srebrenica uit 2002 goed lees, is het de vraag of Milosevic persoonlijk daarvoor de opdrachten heeft gegeven. Bij Mladic ligt dat anders.”

Wat verwacht u van het proces bij het tribunaal?

„Er is een overweldigende hoeveelheid bewijs tegen hem. Zijn ondercommandant Kristic is al schuldig bevonden aan volkerenmoord in Srebrenica. En majoor Nikolic heeft in de zaak-Srebrenica samengewerkt met het tribunaal en alle aanklachten bevestigd. Ik denk dus dat het bewijs in de zaak-Mladic niet moeilijk is.”

In de andere grote zaken tegen Milosevic en Karadzic blijkt het echter wel moeilijk.

„Dat is voorstelbaar. Milosevic ontkende dat hij opdrachten voor oorlogsmisdrijven heeft gegeven en ook het NIOD-rapport zegt dat dit niet makkelijk te reconstrueren valt. Maar Mladic was ter plekke aanwezig, hij nam de besluiten, en zorgde dat die werden uitgevoerd. Hij moet ervan hebben geweten en heeft ze niet voorkomen.

In een oorlog kan er natuurlijk van alles gebeuren door dolgedraaide militairen. Maar dat er ineens in een agrarisch gebied 50 bussen opduiken en 7500 mannen worden geëxecuteerd, dat gebeurt niet toevallig. Zoiets is georganiseerd. De rol van Mladic daarin is volgens mij goed te bewijzen.”