Joseph Roth was van Joodse afkomst. Hij werd in 1894 geboren in Galicië, gelegen in het uiterste oosten van Oostenrijk-Hongarije. Roth stierf in 1939 in Parijs aan de gevolgen van armoede en drank. Na 1933, tijdens de nazitijd, publiceerde hij veel werk in Amsterdam bij Allert de Lange en Querido. Roth betreurde het verlies van de in zijn ogen menselijke en verdraagzame Donaumonarchie. In romans zoals ”Radetzkymarsch” (1932) en ”Die Kapuzinergruft” (1938) laat hij deze verdwenen staat herleven. Hij doet dat op een nostalgische manier, en toch ook met kritiek op de decadentie binnen het leger. Als journalist van de Frankfurter Zeitung schreef Roth prachtige artikelen over Joodse mensen uit zijn geboortestreek.

Joseph Roth observeerde de samenleving van zijn tijd scherp. Hij beschikte over een rijke taal en wist de personages in zijn romans raak te typeren. In de roman ”Zipper en zijn vader” zijn het vooral Arnold Zipper en zijn vader die een duidelijk profiel krijgen. De verteller is een vriend van Arnold die bij de familie Zipper in Wenen regelmatig over de vloer komt. De verteller ziet de beperkingen van vader Zipper. En toch is hij gefascineerd door diens menselijkheid: „Als ik tegenwoordig aan de oude Zipper terugdenk, verbaast het me dat ik indertijd zijn grote droefheid niet heb opgemerkt. Zelf is hij zich er nooit bewust van geworden. De oude Zipper (…) met zijn bruine, goedige, altijd doodernstige ogen, die oude Zipper straalt tegenwoordig een grote zwaarmoedigheid uit als ik hem in mijn geheugen terugroep.”

Typerend voor de oude Zipper en voor zijn zoon Arnold is de illusie die zij vóór de werkelijkheid schuiven. Het is een schijnwerkelijkheid waarin zij leven. Iedere mislukking van zoon Arnold wordt door vader Zipper tot iets positiefs omgesmeed. Mogelijk heeft Arnold een kleine voorsprong op zijn vader. Maar deze voorsprong is geheel verdwenen als Arnold na de verloren Eerste Wereldoorlog als soldaat naar huis komt. Zoals de oude Zipper volledig dienstbaar was aan de door hem geadoreerde zoon, zo gaat Arnold helemaal op in de dienst aan zijn vrouw Erna Wilder, die een carrière op het toneel en later bij de film nastreeft. Dit huwelijk is een zakelijk contract. Van enige lichamelijke intimiteit is geen sprake. Ten slotte sterft de oude Zipper, verkast Erna naar Hollywood en reist Arnold Zipper Europa rond, vermoedelijk in opdracht van Erna.

In een gesprek met een wederzijdse vriend komt de verteller tot het inzicht dat in de sociale omgeving van de familie Zipper niets was wat het leek. De werkelijkheid bestond uit dingen die pretendeerden echt te zijn, maar die in werkelijkheid van minder allooi waren. Dat Arnold deze rol nog intensiveert, wordt door de gemeenschappelijke kennis in verband gebracht met de oorlog die door de vaders was begonnen. Vreemd genoeg komt dit pas aan het eind ter sprake. Het lijkt wel alsof Joseph Roth geen duidelijke opzet van zijn roman in het hoofd had, terwijl dit juist een zeer interessant thema is en al veel eerder in het middelpunt had moeten staan. De eindindruk van deze roman is dat Roth een wereld beschrijft die zichzelf bedriegt, een wereld die voortdurend toneelspeelt en geen mooie, positieve waarden vertegenwoordigt. Een roman dus die interessant is voor de beschouwer van de geschiedenis, maar geen analyse biedt die weet te inspireren.

Zipper en zijn vader, Joseph Roth; vert. Wilfred Oranje; uitg. Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 2010; ISBN 978 90 450 4322 7; 159 blz.; € 21,95.