De veroordeling door het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag van de Kroatische generaals Ante Gotovina en Mladen Markac tot hoge gevangenisstraffen van respectievelijk 24 en 18 jaar (RD 16-4) heeft heel Kroatië op z’n kop gezet. In het weekend na de uitspraak werden in tal van Kroatische steden massabetogingen georganiseerd. De beide generaals worden door het tribunaal verantwoordelijk gesteld voor misdaden tegen de mensheid die tijdens Operatie Storm in augustus 1995 in Kroatië zouden hebben plaatsgevonden. Tijdens deze militaire actie werd door het reguliere Kroatische leger de Kraijina, de overwegend door etnische Serven bewoonde Zuid-Kroatische grensstreek, heroverd op Servische milities die dat gebied controleerden na het uiteenvallen van ex-Joegoslavië.

De Kroatische demonstranten waren furieus over de hoge strafmaat en het feit dat de Kroaten vanwege deze uitspraak nu als agressor te boek staan. Volgens hen was deze actie bedoeld om de Servische bezetting van Kroatisch grondgebied te beëindigen.

Tijdens de demonstraties voerden anti-Europese sentimenten de boventoon. Zo werden er bij diverse betogingen Europese vlaggen verbrand, sowieso een huiveringwekkend feit. Merkwaardig genoeg hebben de media in Nederland hieraan nauwelijks aandacht besteed. Dat de betogingen op zich niet antiwesters waren, blijkt uit de Amerikaanse stars-and-stripes, die demonstranten naast de Kroatische vlag fier lieten meewapperen. De Kroatische sympathie voor de VS is begrijpelijk. Het waren immers de Amerikanen die geijverd hebben om het land op te nemen in de westerse veiligheidsalliantie van de NATO die pacificerend heeft opgetreden in het conflict in voormalig Joegoslavië.

De Europese Unie heeft bij de toekenning van het kandidaat-lidmaatschap aan staten uit het voormalige Joegoslavië een duidelijk link gelegd tussen de berechting van oorlogsmisdadigers onder auspiciën van het Haagse VN- tribunaal en toetreding tot de EU. De EU heeft het tribunaal volop gesteund in zijn beleid dat alle betrokken partijen evenveel schuld hebben aan de gewelddadigheden in voormalig Joegoslavië. Deze neutrale houding lijkt nu averechts uit te pakken. Het staat buiten kijf dat oorlogsmisdadigers uit ex-Joegoslavië achter slot en grendel moeten, maar in deze gevallen is het maar zeer de vraag of deze generaals het predicaat ”oorlogsmisdager” mogen krijgen. Zij hebben immers zelf geen misdaden op hun geweten.

Het vonnis van het tribunaal legt een direct verband tussen de mensenrechtenschendingen in de Kraijina tijdens Operatie Storm en een geheime bijeenkomst op het eiland Brioni onder leiding van wijlen president Tudjman en de staf van leger en politie eind juli 1995 voorafgaand aan de militaire actie. In deze geheime bijeenkomst zou de beslissing zijn genomen om de Kraijna te zuiveren van etnische Serven.

Het aantonen van deze directe link is echter niet overtuigend. Het hof heeft tot op heden geen belastende documenten, audio- of videomateriaal kunnen overleggen. Bovendien was er volgens militaire experts tijdens de Operatie Storm slechts één burgerslachtoffer te betreuren. De conclusie zou dan ook eerder moeten zijn dat er juist dankzij het gedisciplineerde optreden van het Kroatische leger relatief weinig burgerslachtoffers zijn gevallen in deze nare episode van het Joegoslaviëconflict.

De veroordeling van de Kroatische generaals valt toevalligerwijs samen met de eindfase van de onderhandelingen die Kroatië voert met de Unie over toetreding. Het is deze context die de gemoederen hoog doet oplopen. Kroatië en de EU gaan ervan uit dat de dossiers in juni zullen worden afgesloten. Vervolgens kunnen de Kroaten zich in een referendum over toetreding uitspreken. Opiniepeilingen laten al langer een dalende tendens zien, die nadrukkelijk versterkt is door de uitspraak van het tribunaal. Er kan zich dan gemakkelijk een situatie voordoen dat het kandidaat-lid dat de langste en meest intensieve ”screening and monitoring” ooit heeft ondergaan, niet in staat is om een draagvlak voor toetreding in eigen land te verkrijgen.

Dat zou niet alleen een klap in het gezicht van de Kroatische hervormers zijn, maar ook van degenen die van mening zijn dat een volwassen Europa in de 21e eeuw een belangrijke rol moet kunnen spelen op het wereldtoneel en dat in dit licht de integratie van de Balkan een Europees belang is. De verbranding van de Europese vlag op de pleinen in Kroatië is dan meer dan een chemische reactie. Ze toont de morele afbrokkeling van die Unie zelf, die zich blijkbaar weer niet heeft kunnen losmaken van politieke willekeur, die ze, anders dan de andere grootmachten, zegt te bestrijden. Sterker nog, dat was bij de oprichting haar belangrijkste bestaansreden.

De auteur is universitair docent Oost-Europese studies aan de Universiteit van Amsterdam.