Welke koers zullen de Arabische revoluties gaan varen? Er lijken twee opties te zijn: meer democratische staatsvormen, of regeringen die in meer of mindere mate worden bepaald door islamisten. De uiterst zorgwekkende situatie in Jemen onderstreept dat er nog een derde optie is: de totale ineenstorting van de staat, gepaard gaand met een bloedige burgeroorlog en totale chaos.

Jemen wordt ook wel het ”Albanië van de golfstaten” genoemd. Het is het armste en dichtst bevolkte land van de Arabische wereld, met een van de hoogste geboortecijfers ter wereld. Het overgrote deel van de bevolking leeft in schrijnende armoede en er is sprake van grootschalige drugsverslaving. Verder kent Jemen een bloeiende illegale wapenhandel; volgens voorzichtige schattingen hebben de inwoners zo’n 60 miljoen wapens in hun bezit.

Recente rapporten van de Verenigde Naties waarschuwen ervoor dat er in Jemen binnen tien jaar niet alleen geen olie meer zal zijn, maar ook geen drinkwater. Waar dit laatste toe zal leiden? Daar wil eigenlijk liever niemand aan denken.

Het is een uitzichtloze situatie die ongenode gasten aantrok, zoals de terreurorganisatie al-Qaida. De Jemenitische tak van deze terreurorganisatie wordt als de meest gevaarlijke ter wereld beschouwd en het Westen begon daarom uit bezorgdheid de Jemenitische president Abdullah Saleh te steunen en rijkelijk te financieren. Doel: al-Qaida bestrijden. Het was een absolute prioriteit van het Westen, maar de zich opstapelende maatschappelijke problemen in Jemen illustreren dat het regime in Sanaa wel andere dingen aan zijn hoofd heeft dan alleen al-Qaida.

Jemen kent, net als Afghanistan en Somalië, een stammencultuur en president Saleh heeft in de 33 jaar dat hij aan de macht is een machiavelliaanse politiek gevoerd van verdeel en heers. Hij wist bepaalde stammen aan het regime te binden door ze te voorzien van geld en wapens. Aldus kocht hij hun loyaliteit en deze stammen gebruikten het geschonken geld om nóg meer wapens te kopen, die werden gebruikt om te vechten tegen andere stammen.

Deze strategie van kopen van loyaliteit hield echter op toen de olieopbrengsten, waarmee deze politiek werd gefinancierd, begonnen te verminderen. Er brak een machtsstrijd uit binnen president Salehs eigen stam, de Hashid, die wordt geleid door sjeik Sadiq al-Ahmar. Deze verdeeldheid binnen de Hashid had gevaarlijke gevolgen, zowel voor president Saleh persoonlijk als voor Jemen als eenheidsstaat. Er ontstond namelijk een tweedeling binnen het Jemenitische leger.

Op 21 maart verklaarde generaal Ali Mohsen al-Ahmar, die zoals zijn naam al aangeeft tot de Al-Ahmarfamilie behoort, dat hij besloten had om de Jemenitische protestbeweging te steunen. De generaal wordt wel de tweede machtigste man van Jemen genoemd en was de belangrijkste steunpilaar van president Saleh.

Minstens 23 generaals en officieren volgden hem en het Jemenitische leger brak in tweeën. Een groot gedeelte van het reguliere leger volgde generaal Al-Ahmar en werd vanuit de provincies overgeplaatst naar de hoofdstad Sanaa om de demonstranten te beschermen. De republikeinse garde daarentegen en andere speciale legereenheden, die alle worden geleid door familieleden van president Saleh, bleven trouw aan de belaagde Jemenitische president. Ook deze troepen werden in alle haast weggehaald uit de provincies waar ze gelegerd waren, om in Sanaa het presidentiële paleis en andere regeringsgebouwen te bewaken en te beschermen.

Dit is de situatie in Sanaa: beide legerkampen staan lijnrecht tegenover elkaar, in afwachting van een gewapende confrontatie. In de provincies en op het platteland is het leger weggehaald, wat zowel in het noorden als in het zuiden van Jemen tot totale chaos heeft geleid omdat alle gezag er is verdwenen.

In grote delen van Jemen heeft het regime elke controle verloren en stamoudsten maken er de dienst uit. Sjiitische rebellen hebben dit gezagsvacuüm gebruikt om grote delen van het noorden onder hun controle te brengen; in het zuiden rukken gewapende militanten van al-Qaida steeds verder op. Enkele dagen geleden werd bekend dat al-Qaida in de provincie Abyan een islamitisch emiraat à la de taliban heeft uitgeroepen.

Jemen staat op de rand van totale ineenstorting en de vraag of president Saleh wel of niet vrijwillig vertrekt is niet eens interessant meer. Niets lijkt dit scenario nog te kunnen voorkomen.

Het Westen, verwikkeld in een oorlog in Libië, kan zich geen tweede oorlogsfront –in Jemen– permitteren.