Als ik moet kiezen tussen een held en een lafaard kies ik hartgrondig voor de eerste. Maar wat doe ik als ik, tegen mijn eigen gemeenschap in, een keus moet maken die mijn populariteit in één klap wegneemt en iedereen tegen me inneemt?

Hoofdpersoon Alexander Wanne, Duitser van geboorte, heeft in 1941 wel door dat het nieuwe regime dictatoriaal is. Het weren van niet-ariërs en het schrappen van het Oude Testament zijn zaken die hem veel te ver gaan. Voor hem en zijn vrouw is de keus niet moeilijk. Ze kiezen tegen het bewind en voor trouw blijven aan God.

Totdat Alexander voor de keus komt te staan, als ’s nachts een meisje met een rond brilletje bij hem aanklopt. Hij weigert haar binnen te laten omdat hij eigen leven liefheeft en bang is voor de buurman, die ogen in zijn rug lijkt te hebben.

Elke keer als de met Joden volgepropte stoomtrein op zondag om 10:11 uur de kerkgangers sissend stoort, zingt Alexander zijn psalmen nog harder om zijn geweten te overstemmen.

Ter compensatie verleent hij zijn medewerking aan Anton Goldberg (Raoul Wallenberg), die door bluf talrijke Joden uit de propvolle wagons bevrijdt. Alexander moet foto’s nemen op de overvolle perrons. Hij vervult zijn taak maar één dag, de volgende dag blijft hij zonder afmelding weg. Als hij zijn foto’s ontwikkeld heeft, is op één daarvan het meisje met het ronde brilletje te zien.

Alexanders gedrag staat in schril contrast met dat van de burgemeester, die wél onderduikers in zijn huis opneemt en bij arrestatie edelmoedig alle schuld op zich laadt zodat zijn vrouw en kinderen vrijkomen. Hij is een echte held, één zonder dubbele bodem.

Met uitzondering van proloog en epiloog vertelt Alexander zijn eigen verhaal als ik-verteller. We zien alles door zijn ogen en voelen zijn allesverterende wroeging. We volgen zijn ontwikkeling van zelfbewust zanger –hij zegt zelfs van zijn eigen muziek dat ze geloof schiep– tot man vol zelfverachting die geen liefde meer kan geven en verdragen.

Stoorvogel baseert zijn verhaal op historische gegevens. Een Duitser vertelde hem hoe hij lid was geweest van een klein kerkje waarin zondag na zondag de kerkgangers werden opgeschrikt door voorbijrijdende treinen met daarin mensen die schreeuwden om hulp. Naarmate de treinen bleven rijden, gingen de gelovigen steeds harder zingen om het gegil maar niet te hoeven horen: „Nu hoor ik de treinen nog, elke nacht in mijn slaap. God vergeve mij.”

De schrijver houdt ons met dit verhaal een spiegel voor. Het onderscheid tussen goed en fout ligt niet zo eenvoudig als het lijkt. Tussen held en schurk zit een flinterdunne scheiding. Was ook Alexander niet een held toen hij vroeger zijn klasgenootje redde uit de handen van zijn belagers? En wie geeft de vrouw en de kinderen van de burgemeester onderdak? Wie is hier de held? Wie is de schurk?

We lijken heldhaftig, zeggen niet over ons heen te laten lopen. De kaas zál op onze boterham blijven. Totdat iemand de groep moet verlaten en in zijn eentje de verantwoordelijkheid moet nemen. Dan slaat de angst maar al te vaak toe en schuifelen we langzaam terug richting groep. Zelfs als ons geweten zegt dat het anders zou moeten. Er is altijd wel een verontschuldiging voor de kwade keus.

De trein van 10:11, Henk Stoorvogel uitg. Voorhoeve, Kampen, 2011; ISBN 978 90 297 9653 8; 94 blz.; gratis in de christelijke boekhandel bij aankoop van € 12,50 aan Nederlandstalige boeken tijdens de Boekenweek.