Roman over Duitse Russen rond de Tweede Wereldoorlog
”De laatste vioolklank” is de titel van een lijvige roman van de hand van Jan van Dam. Niet alleen de omvang, ook het tijdsbestek waarin de roman zich afspeelt, is ruim bemeten. De proloog begint in 1812, wanneer een groepje uitgemergelde Duitsers onderdak vindt in Rusland, bij mensen die oorspronkelijk ook uit Duitsland komen. Als 1939 aanvangt, worden alle in Rusland wonende Duitsers teruggeroepen naar Duitsland. Zo ook het gezin van Olga. In haar nieuwe vaderland wordt Olga verliefd op Bruno, een begaafd violist, en een innige romance volgt. Totdat het lot hen wreed uit elkaar haalt en Olga in een strafkamp terechtkomt. Zal zij haar geliefde ooit nog zien? De epiloog eindigt in 1990, na de val van de Berlijnse Muur.
Van Dam heeft een eigen schrijfstijl. Hij begint zijn boek met: „Het was bitter, bitter koud.” Nu is het in Rusland ongetwijfeld een stuk kouder dan in Nederland, maar mij doet dit denken aan de kinderboekjes van W. G. van de Hulst. Typisch Russische kooswoordjes als ”duifje” komen zo vaak voor dat ze inhoudsloos worden. Herhaaldelijk doet de woordkeus afbreuk aan de realiteit. Na een afschuwelijke marteling in de Lubjankagevangenis in Moskou word je niet „als een ingezakte pudding weggebracht”, maar ben je voor je leven verminkt.
De geschiedenis van de Duitse Russen is aangrijpend en vernederend geweest, zowel voor als na de Tweede Wereldoorlog. Van Dam heeft terdege onderzoek gedaan naar deze historische aspecten. Met minder woorden en meer diepgang zou hij de lezers meer kunnen boeien en beroeren.
De laatste vioolklank, Jan van Dam; uitg. Gebr. Koster, Barneveld, 2010; ISBN 978 90 5551 578 8; 469 blz.; € 22,50.
