16.00 uur – De webredactie sluit het liveblog voor de Provinciale Statenverkiezingen af. Blijf het actuele verkiezingsnieuws volgen op refdag.nl.

12.49 uur – De CDA-fractie in de Tweede Kamer is donderdag bijeengekomen om de gevoelens te bespreken over de verkiezingsuitslag voor de Provinciale Staten. De regeringspartij is ongeveer gehalveerd ten opzichte van de Statenverkiezingen in 2007, maar ziet zelf ook een lichte winst na de nederlaag bij de Tweede Kamerverkiezingen vorig jaar. CDA-fractievoorzitter Sybrand van Haersma Buma zei „helemaal niet weg te lopen” voor het verlies, maar met deze uitslag kan de partij in zijn ogen wel weer „voluit vooruit”.

12.16 uur – Het politiek besef groeit in Nederland, mede door wijlen Pim Fortuyn en PVV-voorman Geert Wilders. Volgens hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga van de Rijksuniversiteit Groningen is de politieke strijd daardoor een stuk levendiger en interessanter geworden voor een grote groep mensen die de politiek normaal gesproken links laten liggen.

De Provinciale Statenverkiezingen trokken woensdag onverwacht veel mensen naar de stembussen. De opkomst kwam uit op bijna 56 procent, de hoogste sinds de provinciale verkiezingen in 1987.

10.55 uur – Volgens fractievoorzitter Albert Woord van de ChristenUnie op Urk hebben lokale kwesties een grote rol gespeeld bij de verkiezingsuitslag op het voormalige eiland. Daarbij heeft ook de komst van het omstreden windmolenpark invloed gehad op het stemgedrag van Urkers, vermoedde Woord donderdag. De ChristenUnie op Urk verloor bijna de helft van haar kiezers.

10.30 uur – De gemeente Nieuwegein was donderdagochtend rond 10.30 uur de laatste gemeente die het resultaat van de Provinciale Statenverkiezingen doorgaf aan de Verkiezingsdienst van het ANP. Een woordvoerder kon nog niet zeggen wat tot de vertraging leidde. Het overgrote deel van de gemeenten slaagde erin de resultaten woensdagavond of donderdag vroeg in de nacht door te bellen.

10.20 uur – De burgemeester van Rucphen Marjolein van der Meer Mohr bestempelt de lage opkomst in haar gemeente bij de Provinciale Statenverkiezingen als ‘zeer positief’. Rucphen noteerde woensdag met 39,7 procent de laagste opkomst van Nederland. Van der Meer Mohr: „Rucphen scoort bij geen enkele verkiezing hoog. Toch was de opkomst woensdag de hoogste sinds jaren. Ik ben blij dat meer inwoners betrokken zijn en het belang van te gaan stemmen hebben ingezien. Dat geeft hoop voor de toekomst.”

10.15 uur – De PVV in Limburg begint donderdag al met de eerste coalitieonderhandelingen. Dat zei de Limburgse PVV-lijsttrekker Laurence Stassen donderdagochtend voor de regionale omroep L1. Stassen zei daarbij niemand uit te sluiten maar een voorkeur te hebben voor samenwerking met VVD en CDA. Spijkers met koppen worden overigens pas na carnaval geslagen, dat in Limburg vanaf vrijdag tot en met dinsdag ieders agenda bepaalt. De PVV finishte in Limburg nipt voor het CDA. Beide partijen krijgen tien zetels, maar de PVV haalde meer stemmen.

10.05 uur – „Onze houding tegenover dit kabinet is bekend: onafhankelijk maar constructief. Dat zal ook in de Eerste Kamer zo zijn.” Dat zei Kees van der Staaij, de fractievoorzitter van de SGP donderdag tegenover het ANP. Zijn collega Job Cohen wees er even daarvoor op dat het gezien de verhoudingen erg belangrijk is wat de SGP gaat doen, omdat dat voor het kabinet en zijn plannen van wezenlijk belang kan zijn.

8.50 uur – De verkiezingsavond op Nederland 1 is woensdagavond beter bekeken dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van vier en acht jaar geleden. Gemiddeld keken bijna 1,3 miljoen tv-kijkers (1.278.000) naar de binnenkomende uitslagen. Dit blijkt uit donderdag gepubliceerde kijkcijfers van de Stichting KijkOnderzoek. Tijdens de Provinciale Statenverkiezingen in 2007 keken gemiddeld 800.000 tv-kijkers naar de uitslagavond en in 2003 stemden volgens een woordvoerster van de NOS slechts 624.000 kijkers af op de uitzending. Het hoogtepunt in het aantal kijkers werd woensdagavond gehaald om 23.15 uur met 2,3 miljoen kijkers. Rond half twee ‘s nachts zaten nog steeds circa 300.000 tv-kijkers voor de buis gekluisterd.

7.02 uur – De Nederlandse kiezers hebben er blijk van gegeven geen behoefte te hebben aan een scherpe tweedeling tussen links en rechts, schrijft Trouw. De uitspraak van de kiezer dwingt het kabinet tot matiging van het beleid. De Volkskrant richt de blik op het CDA: de crisis in de partij is uitzichtloos. De partij ontbeert een leider en een koers. Rutte kan zijn borst nat maken, schrijft het AD. Het politieke landschap lijkt sinds woensdag nog diffuser dan het al was. Noch het linker- noch het rechterblok heeft een overtuigende meerderheid. De Telegraaf ziet dat de bezuinigingsagenda van 18 miljard van het kabinet gevaar loopt. „Het minderheidskabinet leeft tussen hoop en vrees nu VVD, CDA en PVV op een minderheid lijken af te stevenen in de Eerste Kamer.”

5.20 uur – De PVV kwam woensdag als grootste partij uit de bus in zestien gemeenten. Vooral in Limburg deed de partij van Geert Wilders het goed: in twaalf gemeenten is de Partij voor de Vrijheid het grootst, onder meer in Wilders geboorteplaats Venlo. Ook in het Brabantse Rucphen, gemeente met het laagste opkomstpercentage, en de Zuid-Hollandse gemeenten Ridderkerk, Spijkenisse en Vlaardingen is de PVV de grootste partij.

5.16 uur – Het CDA verliest vooral in het zuiden. In de Limburgse gemeente Bladel was dat het duidelijkst met een verlies van 26,2 procent voor de christendemocraten. In de eveneens Limburgse gemeenten Roerdalen en Peel en Maas was het verlies meer dan 25 procent. In het Overijsselse Dinkelland verloor het CDA 24,5 procent. In de Brabantse gemeenten Sint Anthonis, Reusel-de Mierden en Boekel verloor het CDA ruim 22 procent, evenals in het Noord-Hollandse Edam-Volendam. In zowel Limburg als Brabant levert het CDA acht zetels in, in Zuid-Holland zeven. In 2007 was het CDA nog de grootste partij in zeven provincies. Nu is alleen in Overijssel het CDA nog het grootst, ondanks dat de partij ook daar zes zetels inleverde.

4.39 uur – De VVD is in de provincie Utrecht de grootste partij geworden bij de statenverkiezingen. De liberalen haalden 22,2 procent van de stemmen, tegen 20,1 procent in 2007. Toen was het CDA nog de grootste partij met 22,4 procent, maar de christendemocraten bleven nu steken op 12,2 procent. Ze moeten ook de PvdA voor zich dulden met 14,6 procent van de stemmen. De VVD krijgt elf zetels, de PvdA zeven en het CDA zes.

4.20 uur – De VVD is de grootste partij geworden in Zuid-Holland met 20,8 procent van de stemmen. De liberalen nemen de koppositie over van het CDA dat in Zuid-Holland zakt van 21,4 procent in 2007 naar 11,5 procent van de stemmen nu. Tweede partij in de provincie is de PvdA met 16,3 procent en nieuwkomer PVV wordt met 14,5 procent de derde partij. De zetelverdeling zou uitkomen op twaalf voor de VVD, tien voor de PvdA, acht voor de PVV en zes voor het CDA.

D66 steeg van 2,6 procent naar 8,7 procent. GroenLinks daalde licht naar 5,4 procent. De ChristenUnie daalde van 6,9 naar 4,0 procent. De SGP van 4,3 naar 3,9. 50PLUS haalde 2,5 procent van de stemmen.

4.05 uur – De verkiezingsuitslagen van twee gemeenten laten nog op zich wachten. Van 416 gemeenten kreeg de verkiezingsdienst van het ANP woensdagavond en in het begin van de nacht de verkiezingsuitslag voor de Provinciale Staten door. De gemeenten Nieuwegein (Utrecht) en Rijnwoude (Zuid-Holland) meldden nog geen uitslag, deze volgt naar verwachting in de loop van donderdag.

4.00 uur – In de twaalf provincies zijn in totaal 566 zetels te verdelen. Dit zijn twee zetels meer dan in 2007, die naar Gelderland gaan. Het CDA is de grote verliezer van de Provinciale Statenverkiezingen. In 2007 haalden de christendemocraten 151 zetels, nu nog maar 86. Nieuwkomer op het provinciale toneel PVV komt met 69 zetels binnen. De VVD krijgt de meeste vertegenwoordigers in de provincie met 113 zetels, twaalf meer dan in 2007. De PvdA is de tweede partij met in totaal 108 zetels, zes minder dan in 2007. D66 boekt een flinke winst: van negen zetels in 2007 naar 42 zetels nu. De SP verliest, de partij houdt 57 zetels over van de 86 die ze 2007 binnen sleepte. GroenLinks gaat van 32 naar 34. De ChristenUnie gaat van 38 naar 23 zetels, de SGP van 14 naar 12 en de Partij voor de Dieren van 9 naar 6. Nieuwkomer 50PLUS van politiek veteraan Jan Nagel krijgt 8 vertegenwoordigers bij de provincies.

3.25 uur – De VVD blijft de grootste partij in de provincie Noord-Holland. De liberalen scoorden met 22,3 procent van de stemmen nagenoeg hetzelfde percentage als bij de provinciale verkiezingen in 2007. De PvdA handhaafde zich als tweede partij met 20 procent van de stemmen, tegen 19,3 procent vier jaar geleden. D66 ontpopte zich in Noord-Holland als de grote winnaar, ten opzichte van vier jaar geleden. De partij maakte een winstsprong van 3,8 procent naar 11,3 procent. De PVV kreeg 11,8 procent van de stemmen en werd daarmee de derde partij in Noord-Holland. De partij van Geert Wilders deed vier jaar geleden niet mee aan de Statenverkiezingen.

De opkomst in Noord-Holland lag op 57,1 procent, tegen 45 procent in 2007.

3.20 uur – Vrijwel alle bij de Provinciale Statenverkiezingen uitgebrachte stemmen zijn woensdagnacht rond 3.15 uur geteld. Daaruit komt naar voren dat de regeringspartijen VVD en CDA samen met gedoogpartner PVV in de Eerste Kamer op 37 zetels uitkomen. Dat betekent de grootst mogelijke minderheid in de Senaat van 75 zetels. Ruim 98 procent van de stemmen is geteld. Van een paar gemeenten moet de voorlopige uitslag nog binnenkomen. Mogelijk gebeurt dat pas in de loop van donderdag. De statenleden bepalen op 23 mei de samenstelling van de Senaat. De uitslag voor de Eerste Kamer kan afwijken van de prognoses die nu worden gemaakt, omdat niet met zekerheid is te zeggen dat alle statenleden stemmen op een kandidaat van hun partij. Ook de verdeling van restzetels uitpakt is moeilijk voorspelbaar.

3.12 uur – De christelijke partijen CDA, ChristenUnie en SGP verliezen samen 40 procent van de Statenzetels. De SGP heeft als enige van de drie in absolute stemaantallen winst geboekt, ruim 16.000.

2.55 uur – SGP-Senator Gerrit Holdijk kan mogelijk een sleutelrol spelen in de Eerste Kamer.

2.48 uur – Na het tellen van 98 procent van de stemmen valt een voorzichtige balans op te maken van het aantal zetels dat de christelijke partijen hebben behaald. In alle provincies leden CDA, ChristenUnie en de SGP verlies of bleven gelijk.

Zeeland: CDA van 10 naar 6, ChristenUnie van 3 naar 2, SGP van 5 naar 4.

Zuid-Holland: CDA van 13 naar 7, ChristenUnie van 4 naar 2, SGP blijft op 2.

Noord-Holland: CDA van 10 naar 5, combinatie ChristenUnie/SGP van 2 naar 1.

Friesland: CDA van 12 naar 8, ChristenUnie blijft op 3, SGP deed niet mee in Friesland.

Groningen: CDA van 9 naar 5, ChristenUnie van 4 naar 3, SGP deed niet mee in Groningen.

Drenthe: CDA van 10 naar 6, ChristenUnie van 5 naar 3, SGP behaalde geen zetel.

Overijssel: CDA van 17 naar 11, ChristenUnie van 5 naar 3, SGP blijft op 2.

Gelderland: CDA van 15 naar 9, ChristenUnie van 4 naar 2, SGP van 3 naar 2.

Noord-Brabant: CDA van 18 naar 10, combinatie ChristenUnie/SGP van 1 naar 0.

Limburg: CDA van 18 naar 10, ChristenUnie behaalde geen zetel.

Utrecht: CDA van 11 naar 6, ChristenUnie van 4 naar 2, SGP blijft op 1.

Flevoland: CDA van 8 naar 4, ChristenUnie van 5 naar 3, SGP blijft op 1.

2.01 uur – Na het tellen van 90 procent van de stemmen zijn de coalitiepartijen VVD en CDA samen met gedoogpartner PVV hun meerderheid weer kwijt: 37 van de 75 zetels. Het CDA is van twaalf naar elf zetels gezakt. Die zetel is naar GroenLinks gegaan. De VVD staat op zestien zetels en de PVV op tien.

1.53 uur – In de provincie Overijssel gaat het CDA volgens de voorlopige uitslag van 17 naar 11 zetels, de SGP blijft op 2 zetels en de ChristenUnie verliest 2 zetels en komt uit op 3. Klik hier voor de zetelverdeling van de andere partijen in Overijssel.

1.38 uur – De NOS meldt dat het opkomstpercentage op 56,6 procent ligt.

1.35 uur – De VVD is in de provincie Zeeland de grootste partij geworden. De liberalen namen de koppositie over van de christendemocraten die fors inleverden. Het CDA kwam als derde partij uit de bus, want het moest ook de PvdA nog voor laten gaan. De liberalen kregen 16,8 procent van de stemmen, ruim 2 procent meer dan in 2007 toen zij 14,5 procent behaalden. De PvdA won ook licht en steeg van 14,2 procent in 2007 naar 15,8 procent nu. Het CDA leverde dik 10 procent in en kwam uit op 14,2 procent. De PVV die voor het eerst aan de Statenverkiezingen meedeed, haalde 11,8 procent van de stemmen. De partij werd daarmee iets groter dan de SGP die 11,1 procent kreeg.

1.27 uur – Ruim driekwart van de stemmen is geteld. De coalitie en de PVV staan in de Eerste Kamer nog steeds op 38 zetels.

1.18 uur – SGP-Tweede Kamerlid Dijkgraaf twittert dat zijn partij nu 12.000 stemmen meer heeft dan in 2007. „Als we zetel verliezen, komt dat door hogere opkomst. Maar het kan nog.”

0.57 uur – Op basis van 73 procent van de uitgebrachte stemmen, behaalt de coalitie 38 zetels in de Eerste Kamer, aldus het ANP

0.33 uur – RD-verslaggever Johannes Visscher sprak met premier Rutte: Eerder zei u dat u met een schuin oog naar de SGP kijkt. Nu lijkt het er op dat de coalitie met steun van de SGP een meerderheid in de Senaat krijgt. Ziet u een sleutelrol weggelegd voor de SGP in de Eerste Kamer? „Wij voelen zeker verwantschap met de SGP. Bijvoorbeeld als het gaat om de staatsfinanciën, een veiliger Nederland en het immigratiebeleid. Het is een hele leuke partij, met leuke mensen.” Dat zijn warme woorden. Welk wisselgeld kunt u de SGP bieden? Rutte: „Ik ga in de krant niet over wisselgeld onderhandelen. Wij kijken ook met een schuin oog naar andere partijen.” Er wordt hardnekkig beweerd dat u in de Tweede Kamer de SGP tegemoet komt op het dossier van de Winkeltijdenwet… Rutte: „De beslissing daarover is tot stand gekomen in een onderhandeling tussen CDA en VVD.”

0.20 uur – Na vrijwel de helft van de stemmen geteld bij de Provinciale Statenverkiezingen ziet het er naar uit dat de regeringspartijen VVD en CDA samen met gedoogpartij PVV op 37 zetels uitkomen in de Eerste Kamer. De VVD staat op zestien, het CDA op elf en de PVV op tien. De Senaat telt 75 zetels. Op basis van de getelde stemmen staat de PvdA op vijftien zetels, de SP op acht en D66 op zes.

0.18 uur – PVV-leider Geert Wilders sprak woensdagavond van een „geweldig resultaat”, nadat de eerste uitslagen van de Provinciale Statenverkiezingen waren binnengelopen. Hij zei dat tijdens een verkiezingsavond in de plaats Echt in Limburg. Wilders zei „ontzettend trots” te zijn op zijn kandidaten die her en der in het land zijn gekozen. Hij gaat er vanuit dat de PVV „vanuit het niets” negen zetels krijgt in de Eerste Kamer, en dat is volgens hem „een groot applaus waard”. De PVV deed niet mee aan de vorige verkiezingen voor de Provinciale Staten, die in 2007 werden gehouden.

0.12 uur – RD-verslaggever Johannes Visscher bij de VVD: Middernacht. Luid applaus voor VVD-leider Rutte. Hij meldt dat de coalitie in de Eerste Kamer op 37 zetels staat. „Het is machtig spannend.” Rutte: We gaan dit prachtige land terug geven aan de Nederlanders.

0.07 uur – SGP-leider Van der Staaij tegenover de NOS: „Het zou kunnen dat er sprake is van zetelverlies. Maar dat is nog heel onzeker. Zeker voor kleine partijen komt het aan op de cijfers achter de komma.” Ondanks een hoge opkomst, sluit Van der Staaij niet uit dat zijn partij een van de twee Eerste Kamerzetels kwijtraakt. Hij wilde niet ingaan op de eventuele sleutelrol van de SGP. „Alle kleine partijen spreken wel eens van zo’n rol. Wij zijn er niet op uit het kabinet beentje te lichten, wij willen de kabinetsplannen fair beoordelen. Onze zetels horen niet vanzelfsprekend bij de coalitie, maar ook niet vanzelfsprekend bij de oppositie. Wij zijn de enige onafhankelijke partij in de Eerste Kamer.”

0.00 uur – Op basis van 30 procent van de uitgebrachte stemmen zouden de regeringspartijen VVD en CDA samen met hun gedoogpartner PVV op 37 zetels uitkomen in de Eerste Kamer. Dat meldt het ANP. Zestien voor de VVD, elf voor het CDA en tien voor de PVV. De Senaat telt 75 zetels, waardoor de coalitie net geen meerderheid zou behalen.

23.42 uur – Marianne Thieme, leider van de Partij voor de Dieren: „We hebben onze zetel in de Eerste Kamer gelukkig behouden. Het ging bij deze verkiezingen vooral over de grote partijen. Desondanks hebben we onze zetel behouden. Het goede nieuws is dat dit kabinet geen meerderheid krijgt in de Eerste Kamer. Het kabinet wil veel dier- en natuuronvriendelijke maatregelen nemen. De meerderheid in de Eerste Kamer is daar nu tegen. En we gaan dit kabinet echt niet aan een meerderheid helpen.”

23.32 uur – Kandidaat Eerste Kamerlid voor de SGP P. Schalk constateert een behoorlijke verschuiving voor het CDA en de ChristenUnie, aldus RD-verslaggever Gerco Verdouw. „Van de christelijke partijen blijft alleen de SGP stabiel qua stemmenaantal.” Volgens Schalk is er nog hoop voor de tweede zetel van de SGP in de Eerste Kamer. „Ook al zijn de uitslagen per provincie bekend, dan kan die omrekening naar Eerste Kamerzetels best nog voor verrassingen zorgen.” Schalk noemt de provincie Zuid-Holland: „Als de SGP daar in de Staten een zetel wint, kan dat de redding zijn voor de tweede SGP-zetel in de Eerste Kamer omdat de stemwaarde er het hoogst is. Omdat er zoveel inwoners wonen leggen de stemmen van Statenleden veel meer gewicht in de schaal dan van bijvoorbeeld de Flevolandse Statenleden.” Mocht de tweede EK-zetel toch verloren gaan, zal dat voor de SGP een „enorme” teleurstelling zijn, zegt Schalk. „Eén is toch de helft van twee. Met twee man kun je de bijbels genormeerde politiek veel meer uitdragen dan met één Kamerlid.” Volgens Schalk is EK-lijsttrekker Holdijk echter een „zeer ervaren en gedegen politicus. Mocht hij alleen overblijven in de Eerste Kamer, zal ik hem zoveel als mogelijk is helpen. Trouwens, alle SGP-ers zullen om hem heen staan om hem te ondersteunen.” Schalk denkt dat de onafhankelijke opstelling van de SGP zal blijven. „We laten ons niet meeslepen door hypes en politieke spelletjes. Ook in de komende jaren zal de SGP plichtsgetrouw en zuiver het belangrijke werk in de Eerste Kamer blijven doen.”

23.30 uur – Een tiental journalisten staat al ruim een halfuur zenuwachtig en met camera’s in de aanslag, opgesteld bij de deur van de bioscoop in Echt waar de PVV de uitslag volgt. Onder hen politiek verslaggever Marcel ten Broeke. Partijleider Geert Wilders en de Limburgse lijsttrekker Laurence Stassen kunnen elk moment binnenkomen, klinkt het steeds opnieuw. Tot die tijd geen analyses over de uitslag van andere PVV-Kamerleden. „Dat hebben we zo afgesproken”, aldus Kamerlid Helder.

23.20 uur – Het wordt kouder in de VVD-tent naast het Haagse partijbureau. Lijsttrekker voor de Senaat Loek Hermans bekijkt enigszins geërgerd de tv-beelden van klappende PvdA’ers. „Terwijl ze verliezen.” VVD-Kamerleden hebben schik om een uitspraak van CDA-kopstuk Donner. Die zegt: „Het zal moeilijk worden, maar het was al niet makkelijk.” De goedlachse minister Opstelten geeft een krabbel op het gips om been van onfortuinlijke jongeman.”

23.15 uur – „De rekening van de crisis moet eerlijker worden verdeeld, en dat kan nu ook”, riep PvdA-leider Cohen zijn achterban zojuist toe. Uitgelaten scandeerden zijn kiezers zijn naam: „Cohen, Cohen, Cohen.” De partijleider prees de sociaaldemocraten voor de “prestatie van formaat” die ze hebben geleverd. Arm in arm met Senaatsfractie-aanvoerder Barth mengde hij zich daarna in het feestgedruis, aldus politiek verslaggever Kees de Groot vanuit Den Haag.

23.11 uur – NOS-journalist Ron Fresen op Twitter: „Geen slotdebat #NOS. VVD en CDA oa wilden niet.”

23.07 uur – RD-journalist Addy de Jong analyseert de verkiezingsuitslagen: Aller ogen waren bij deze Statenverkiezingen gericht op het CDA. Dat de partij zou verliezen, stond vast. Maar hoeveel? Nog meer dan de peilingen al voorspelden? Of zou het verlies enigszins meevallen? Goed heeft de partij natuurlijk niet gescoord. In de Senaat daalt de partij van 21 naar waarschijnlijk 10 zetels. Dat is een zware klap. Nooit eerder stonden de christendemocraten in de Eerste Kamer zo laag. Maar er is ook een andere benadering mogelijk. Het CDA verloor minder dan sommige peilers voorspelden. En: in vergelijking met de Kamerverkiezingen van vorig jaar bleef de partij stabiel: 13,6 procent van het electoraat. Dat bracht oud-partijvoorzitter Van Rij vanavond tot de conclusie: „We zijn blijkbaar gestabiliseerd, we hebben de bodem bereikt.” Dat gegeven leidt er in elk geval toe dat de positie van interimpartijleider Verhagen waarschijnlijk voorlopig niet onder druk komt te staan.

23.05 uur – CU-leider Rouvoet: „Ik weet niet naar welke partij de stemmen zijn gegaan die de ChristenUnie heeft verloren. Ik verbaas me niet over het verlies. Maar ik ben niet ontevreden met drie zetels in de Eerste Kamer.” De ChristenUnie profiteert niet van het verlies van het CDA. Wat er bij het CDA afgaat, lijkt er bij de PVV bij te komen, constateert Rouvoet.

22.55 uur – De meerderheidsindicator van Novum laat duidelijk zien: geen meerderheid voor de coalitie in de Eerste Kamer.

22.50 uur – De kiezer heeft een „duidelijke” boodschap afgegeven aan het adres van het kabinet onder leiding van Mark Rutte, zei SP-leider Emile Roemer in reactie op de prognose dat VVD, CDA en PVV geen meerderheid halen in de Eerste Kamer. Die boodschap is volgens hem dat de rekening van de crisis „niet zo kil en hard” bij kwetsbare groepen moet worden neergelegd. Hij riep Rutte op lef te tonen en een deel van de rekening ook te laten betalen door mensen „die het kunnen missen” en door „topbedrijven”.

22.46 uur – Nu de PVV landelijk wat minder scoort dan was verwacht, richten de PVV’ers in het Limburgse Echt zich vooral op de uitslagen van gemeenten uit hun provincie, bericht politiek verslaggever Marcel ten Broeke. Hier zou de partij vanuit het niets de grootste kunnen worden en daarmee het stokje over kunnen nemen van het CDA dat hier al decennia leidend is. Volgens de nummer vier van de Limburgse lijst Theo Krebber zal het hoog tijd worden: „Regimes hebben een uiterste houdbaarheidsdatum van 50 tot 60 jaar. Het CDA ook. Precies zoals Kadaffi. Macht corrumpeert altijd en je kunt mensen niet eindeloos voor de gek houden. Het CDA heeft dat hier al veel te lang gedaan.”

22.45 uur – VVD-minister Opstelten (Veiligheid en Justitie) tegen RD-verslaggever Johannes Visscher: „Het is jammer dat we geen meerderheid hebben in de Eerste Kamer. Dat betekent dat het ingewikkelder wordt om onze plannen er door te krijgen. Maar ik heb geduld; ik denk dat de meeste plannen in de Senaat een meerderheid zullen krijgen.”

22.44 uur – RD-verslaggever Gerco Verdouw is in het Eerste Kamergebouw: Ouderenpartij 50Plus gaat vanuit het niets naar twee Eerste Kamerzetels. Lijsttrekker Jan Nagel: „Blijkbaar hebben we onze aandacht voor de ouderen een juiste snaar geraakt. Zonder geld, zonder subsidies, geweerd bij tv-debatten en dan zo’n uitkomst: schitterend! Hulde voor de vele vrijwilligers die op pad zijn geweest om posters en affiche op te hangen.”

22.43 uur – RD-verslaggever Gerard Vroegindeweij is op de bijeenkomst van het CDA: Oud-staatssecretaris Jack de Vries van. Defensie, oud-campagneleider is als geen ander in staat om het verlies om te buigen in winst. “Uiteraard is het verlies zuur, maar de coalitie hoeft niet in gevaar te komen. De SGP wordt te gemakkelijk vergeten. Vlak ook D66 niet uit. Deze partij wil niet in het kamp van tegenstanders van dit kabinet worden geschaard. De uitkomst van het beleid kon wel eens dichter bij het CDA liggen dan nu het geval is.”

22.42 uur – Politiek verslaggever Addy de Jong analyseert: SP-Kamerlid Van Bommel loopt vanavond wel erg hard van stapel. “Meteen nieuwe verkiezingen”, is zijn oordeel. “En anders valt dit kabinet voor het eind van het jaar.” Een veel kalmere reactie kwam uit de mond van oud-minister Ter Horst (PvdA). “Rutte zal moeten erkennen dat deze verkiezingsuitslag het signaal bevat dat hij zijn beleid moet bijstellen.” Dat is verstandiger taal. Rutte kan er niet onderuit dat hij zijn beleid zal moeten dimmen. Verloren heeft zijn coalitie in zekere zin niet. In de Senaat bezetten VVD (14) en CDA (21) nu 35 zetels. Die 35 zetels behoudt de coalitie, zij het dat de onderlinge verdeling wijzigt naar 16 voor de VVD, 10 voor het CDA en 9 voor de PVV. Ook wanneer een vergelijking wordt getrokken met de TK-verkiezingen van juni 2010 vallen vooral de constanten op. Toen behaalde het CDA 13,6 procent van de stemmen; nu weer. Toen behaalde de VVD 20,5 procent van de stemmen; nu 20 procent. Alleen de PVV zakt van 15,5 procent op 9 juni 2010 naar 11,8 procent nu. Kortom: de kiezer keurt het kabinetsbeleid niet massaal af, maar valt het ook niet juichend bij. Wie naar de grote overeenkomst tussen de Tweede Kamerverkiezingen van vorig jaar en de Statenverkiezingen van nu kijkt, weet dit in elk geval zeker: nieuwe verkiezingen uitschrijven, zoals Van Bommel wil, heeft geen enkele zin. De kiezer is in ruim een half jaar nauwelijks van mening veranderd. Nieuwe verkiezingen zullen waarschijnlijk wéér een ongeveer gelijke uitslag opleveren. Daar schiet niemand iets mee op.

22.40 uur – RD-journalist Johan Leeflang is bij de ChristenUnie: CU-leider Rouvoet: „Het is nog te vroeg om te praten over de invulling van de colleges. Het worden wel ingewikkelde onderhandelingen, door de komst van de PVV. In de provincies hebben we aan heel verschillende colleges deelgenomen. We zijn bereid om serieus in onderhandeling te gaan om coalities te smeden.”

22.30 uur – RD-journalist Johan Leeflang is bij de ChristenUnie: CU-Tweede Kamerlid Slob: „De teruggang van 4 naar 3 zetels was ingecalculeerd. In 2007 stegen we van 2 naar 4. Deze uitslag is realistisch. VVD en CDA keken altijd alleen naar de oppositie als de PVV afhaakte, zoals bij de missie naar Kunduz. Nu zullen ze met meer partijen rekening moeten houden.”

22.28 uur – RD-verslaggever Kees de Groot is bij de PvdA-bijeenkomst: „Ongelooflijk spannend” blijft het nog zeker tot middernacht, zei de nieuwe aanvoerder van de PvdA-Senaatsfractie Marleen Barth zojuist tegen haar partijgenoten. Ze feliciteerde hen hartelijk met het behaalde resultaat: “Als de coalitie in de Eerste Kamer geen meerderheid haalt, is dat jullie werk!” Mochten de oppositiepartijen samen meer dan de helft van de Senaatszetels in de wacht slepen, “dan gaan wij er voor zorgen dat het beleid eerlijker wordt”, beloofde Barth.

22.26 uur – SGP-woordvoerder Menno de Bruijne tegenover RD-journalist Gerco Verdouw over lijsttrekker Holdijk voor de Eerste Kamer: „Die zit thuis in Uddel. Hij ziet morgen de uitslag wel, zegt-ie: Op 23 mei zijn de Eerste Kamerverkiezingen, waar zou ik mij nu druk om maken.” Nummer twee op de lijst voor de Eerste Kamer, P. Schalk, komt wel een kijkje nemen.

22.24 uur – RD-journalist Gerco Verdouw is bij de SGP-bijeenkomst. Tweede Kamerlid en econoom Dijkgraaf houdt van cijfertjes: „Bij de Tweede Kamerverkiezingen vorig jaar haalden we 2,65 zetels. Omdat de Eerste Kamer de helft minder zetels te verdelen heeft, zouden we er daar met evenveel stemmers 1,3 moeten krijgen. Ook de lijstverbinding met de ChristenUnie helpt er niet veel aan: het zal gegarandeerd bij één zetel blijven.”

22.21 uur – RD-verslaggever Johan Leeflang is aanwezig bij de CU-bijeenkomst. CU-leider Rouvoet: „We zijn er niet op uit om dit kabinet pootje te lichten. Maar we willen wel tegemoetkomingen van het kabinet op ethische onderwerpen, het gezinsbeleid en zaken als passend onderwijs. Onze steun aan dit kabinet is niet gratis. Wanneer er wordt gehandeld, zijn er altijd twee partijen.”

22.18 uur – De ChristenUnie stijgt op Schiermonnikoog met 0,1 procent. Tweede Kamerlid Arie Slob tegenover RD-verslaggever Johan Leeflang: „Er is zeker iemand 18 jaar geworden.”

22.14 uur – RD-verslaggever Gerco Verdouw is op de SGP-bijeenkomst in het Eerste Kamergebouw: Partijleider Kees van der Staaij vindt het moeilijk om te reageren naar aanleiding de voorlopige prognoses. „Het zijn geen harde cijfers. Bovendien worden de ChristenUnie en de SGP op één hoop geveegd. Ik verwacht dat het aantal SGP-stemmen stabiel blijft ten opzichte van de vorige Statenverkiezingen, maar dat de relatief hoge opkomst en de veranderde kieswet ons parten gaat spelen. De lage opkomst bij de Statenverkiezingen heeft altijd gunstig uitgepakt voor de SGP. Ga maar na: in een Tweede Kamer met 150 zetels heeft de SGP twee zetels, in een Eerste Kamer met 75 zetels hebben we er ook twee. Met een hogere opkomst zijn we die tweede zetel al snel kwijt.”

22.06 uur – Als de prognoses kloppen, dan is dat een mooie uitslag voor Nederland. Dat vindt Jolande Sap, leider van de Tweede Kamerfractie van GroenLinks. Ze is blij met de voorspellingen waarin haar partij vijf zetels zou krijgen in de Eerste Kamer. Eentje meer dan nu.

21.56 uur – Verslaggever Johan Leeflang sprak met ChristenUnie-partijvoorzitter Blokhuis: „Het verlies was niet helemaal onvoorspelbaar. Het is een weerspiegeling van de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen. Ik hoop dat we geen Belgische toestanden krijgen. De PVV-senatoren zijn niet gebonden aan het regeerakkoord. Daarmee lijkt het erop dat ze dit kabinet gijzelen. Ik hoop op een stabiele regering.”

21.53 uur – Politiek verslaggever Addy de Jong analyseert de definitieve prognose: Die brengt in het algemene beeld weinig verandering. In totaal blijven de coalitiepartijen steken op 35 zetels (VVD 16, CDA 10, PVV 9). Dat moet premier Rutte zeer gemengde gevoelens geven. Zijn eigen partij heeft in allerlei opzichten goed gescoord. De VVD wint waarschijnlijk twee zetels in de Senaat en stijgt van 14 naar 16. Daarmee wordt de partij voor het eerst in de geschiedenis de grootste in de Eerste Kamer. Maar… dat de coalitie als geheel ver beneden de 50 procent van alle stemmen blijft, moet de minister-president veel pijn doen. Hij was het immers zelf die in december vorig jaar de Statenverkiezingen promoveerde tot een heus referendum over het kabinetsbeleid. En nu? “Gezakt voor het tentamen”, glunderde GL-lijsttrekker Thissen vanavond. “De premier doet er verstandig aan nieuwe Tweede Kamerverkiezingen uit te schrijven.” Dat zal de komende weken echter beslist niet gebeuren. Wel wordt doorregeren voor Rutte en de zijnen lastig. De coalitie van VVD en CDA is nu niet alleen afhankelijk van de PVV, maar zal straks in de Eerste Kamer ook om steun moeten gaan leuren bij de partij 50PLUS van Jan Nagel (waarschijnlijk 2 Senaatszetels) en bij de SGP (waarschijnlijk, na definitieve prognose, 1 Senaatszetel).

21.52 uur – RD-verslaggever Johannes Visscher sprak op de VVD-bijeenkomst met Loek Hermans, fractievoorzitter van de VVD in de Senaat: “Het is heel jammer dat de coalitie volgens de huidige prognoses geen meerderheid in de Eerste Kamer haalt. Het zal veel moeilijker worden om onze voorstellen er door te krijgen. Bijvoorbeeld op financieel-economisch terrein. Er moet meer gewheeled en gedeald worden. Al ben ik niet zo pessimistisch dat er helemaal niets meer doorkomt.” De uitslag voor de VVD noemt Hermans “een prachtig resultaat”.

21.48 uur – D66 lijkt bij de Provinciale Statenverkiezingen flink te winnen. Vier jaar geleden behaalde de partij nog twee zetels, bij de voorlopige prognose staat D66 nu op zes. „Dit is onze vierde overwinning op rij”, aldus D66-leider Alexander Pechtold, die daarmee doelde op de Europese Parlementsverkiezingen, de gemeenteraadsverkiezingen en de landelijke verkiezingen. „En winnen went nooit.”

21.47 uur – RD-verslaggever Johan Leeflang is bij de ChristenUnie. CU-lijsttrekker Kuiper: ,We hebben 1 procent winst ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen. Het feit dat de coalitie geen meerderheid lijkt te krijgen, betekent dat het kabinet de hand naar de oppositie verder moet uitsteken. De rol van de Eerste Kamer wordt belangrijker.”

21.45 uur – Politiek verslaggever Marcel ten Broeke volgt de PVV-bijeenkomst in het Limburgse Echt: PVV-Kamerlid Lilian Helder ziet het met 35 zetels voor de coalitie nog niet somber in. „Het is maar een peiling van Synovate. Die gaven ons bij de Tweede Kamerverkiezingen 17 zetels. Het werden er 24. We gaan nog wel stijgen vanavond. Het is beter zo dan andersom.”

21.41 uur – RD-verslaggever Johan Leeflang is aanwezig bij de CU-bijeenkomst: ChristenUnie Eerste Kamerlijsttrekker Kuiper: „Drie zetels is realistisch. We hebben het niet slecht gedaan.”

21.39 uur – Politiek verslaggever Kees de Groot is bij de bijeenkomst van de PvdA: Klappen doen de PvdA’ers ook om 21.30 uur, als de definitieve prognose daar is. Het geschatte verlies bedraagt nog steeds 0,4 procent. Maar omdat de coalitiepartijen samen geen meerderheid in de Eerste Kamer lijken te halen en de linkse oppositie samen 1 zetel winnen, overheerst de vreugde. Wel waarschuwde partijvoorzitter Ploumen haar partijgenoten vlak na 21 uur al voor al te veel vrolijkheid: „We moeten nog een paar slagen om de arm houden.”

21.38 uur – Vlieland was woensdagavond de eerste gemeente die de stemmen had geteld na de Provinciale Statenverkiezingen. De opkomst op het Waddeneiland lag met 57,9 procent iets hoger dan vier jaar geleden, toen 54,1 procent van de stemmers kwam opdagen.

21.34 uur – De definitieve exitpoll is binnen.

VVD: nu 14 zetels – prognose 16

CDA: nu 21 zetels – prognose 10

PVV: nu 0 zetels – prognose 9

PvdA: nu 14 zetels – prognose 14

SP: nu 12 zetels – prognose 8

GroenLinks: nu 4 zetels – prognose 5

ChristenUnie: nu 4 zetels – prognose 3

D66: nu 2 zetels – prognose 6

SGP: nu 2 zetels – prognose 1

50Plus: nu 0 zetels – prognose 2

Partij voor de Dieren: nu 1 zetel – prognose 1

21.32 uur – RD-verslaggever Gerard Vroegindeweij is op de bijeenkomst van het CDA: De stemming bij het CDA is bedrukt. Waarnemend partijvoorzitter Spies, tevens CDA-lijsttrekker in de provincie Zuid-Holland, blijft glimlachen. Nadat de voorlopige prognose is bekendgemaakt, zegt ze dat ze teleurgesteld is als ze de uitslag vergelijkt met het resultaat van 2007, maar dat er ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen van juni vorig jaar sprake is van een stabilisatie. Staatssecretaris Bleker van Landbouw vatte de voorlopige prognose samen met: „’t Kon minder, maar ‘t kon ook veel beter.”

21.27 uur – RD-verslaggever Johannes Visscher volgt de VVD-bijeenkomst in Den Haag: Als op tv de eerste prognose van de uitkomst bekend wordt gemaakt, is het opvallend stil in de VVD-tent. De coalitie blijkt geen meerderheid te hebben. VVD-kopstuk Hans van Baalen: “Dit is een tegenvaller, maar we blijven hopen.” Als de coalitie na het tellen van alle stemmen in de Eerste Kamer geen meerderheid heeft, wordt het “lastig”, aldus Van Baalen. De VVD’er vindt dat het CDA het relatief nog goed doet. “Verhagen kan door. Het CDA is niet door zijn hakken gegaan.” Is deze uitslag een gele kaart voor het kabinet? Van Baalen: “Als deze uitslag zo blijft, moet de coalitie meer onderhandelen en is er meer stuurmanskunst nodig.”

21.26 uur – De voorlopige prognose van de Provinciale Statenverkiezingen zorgt voor tevredenheid bij de PvdA. „Dit is beter dan bij de beste peiling”, zei partijvoorzitter Lilianne Ploumen over de veertien zetels die de partij volgens de eerste prognose haalt. Dat zijn net zoveel zetels als tijdens de vorige verkiezingen voor de Provinciale Staten in 2007.

21.24 uur – Volgens de voorlopige prognose van onderzoeksbureau Synovate is 52,1 procent van de stemgerechtigden vandaag naar de stembus gegaan. Daarmee is de opkomst hoger dan bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen, toen de opkomst op 46,4 procent uitkwam.

21.20 uur – De Partij voor de Vrijheid heeft „het volste vertrouwen” dat zij het CDA zal passeren als grootste partij in Limburg. Dat zei Roland van Vliet, de nummer twee op de kandidatenlijst van de PVV voor de Provinciale Statenverkiezingen van woensdag, tegen de NOS in een reactie op de eerste prognose van de uitslag.

21.15 uur – Politiek verslaggever Addy de Jong analyseert de eerste prognose: de coalitie lijkt in problemen te komen en afhankelijk te worden van kleine fracties, zoals SGP en OSF. Dat is de eerste conclusie die getrokken kan worden na de eerste prognose van de uitslag van de Statenverkiezingen. Met 11 Senaatszetels voor het CDA, 15 voor de VVD en 9 voor de PVV komt de rechtse coalitie slechts aan 35 zetels, dus drie te kort voor een meerderheid in de Eerste Kamer. Weliswaar is alle hoop voor Rutte en de zijnen nog niet verloren. De ingewikkeldheid van deze getrapte verkiezingen maakt dat er nog een onzekerheidsmarge is van drie tot vijf (rest)zetels. De coalitie kan dus nog oprukken richting de 38 zetels. Maar de voorlopige conclusie is toch dat VVD, CDA en PVV in de Eerste Kamer weleens afhankelijk zouden kunnen gaan worden van de welwillendheid van kleine partijen zoals SGP (2 senatoren) en OSF (eveneens 2 senatoren).

21.10 uur – De eerste prognose van de NOS:

VVD: nu 14 zetels – prognose 15

CDA: nu 21 zetels – prognose 11

PVV: nu 0 zetels – prognose 9

PvdA: nu 14 zetels – prognose 14

SP: nu 12 zetels – prognose 8

GroenLinks: nu 4 zetels – prognose 5

ChristenUnie: nu 4 zetels – prognose 2

D66: nu 2 zetels – prognose 6

SGP: nu 2 zetels – prognose 2

50Plus: nu 0 zetels – prognose 2

Partij voor de Dieren: nu 1 zetel – prognose 1

21.07 uur – Gejuich bij de PvdA als om 21.00 uur de eerste prognose binnenkomt. Verloren ja, maar slechts met 0,4 procent. En daar word je blij van als PvdA’er. Zeker als je hebt gezien dat het CDA, de aartsvijand op verkiezingsdagen, ruim 11 procent inlevert. Maar nuchter beschouwd, verliest de PvdA dus opnieuw terrein in de provincies. In welke gewesten en wat de invloed van het verlies is voor de samenstelling van de Senaat, is nog niet helder te voorspellen. (Politiek verslaggever Kees de Groot)

21.05 uur – De eerste prognoses duiden op een fors verlies voor ChristenUnie en SGP. De partijen zouden samen vier zetels halen, twee minder dan het huidige aantal.

21.03 uur – RD-verslaggever Gerco Verdouw volgt in het Eerste Kamergebouw de bijeenkomst van de SGP: In het Eerste Kamergebouw is het een gewriemel van politici, fractiemedewerkers, NOS-mensen en journalisten. Gespannen kijkt iedereen naar de eerste prognoses.

21.03 uur – De stembureaus zijn gesloten. Duizenden mensen gaan de komende uren stemmen tellen, waarna duidelijk wordt wat de uitslag is van de Provinciale Statenverkiezingen. De gekozen leden van de Provinciale Staten kiezen op hun beurt maandag 23 mei de leden van de Eerste Kamer. Verder benoemen zij het dagelijks bestuur van de volksvertegenwoordiging in de provincie, Gedeputeerde Staten. (ANP)

21.00 uur – RD-verslaggever Johan Leeflang is bij de ChristenUnie in het Eerste Kamergebouw: Er zijn veel mensen aanwezig. Ook hier stijgt de spanning tot de komst van de eerste exit polls, over enkele ogenblikken.

20.54 uur – RD-verslaggever Johannes Visscher volgt de VVD-bijeenkomst in Den Haag: De partij is op het partijbureau in gespannen afwachting van de eerste uitslagen. VVD-prominent en minister Opstelten (Veiligheid en Justitie) eet nootjes. Zenuwachtig? „Gretig en nieuwsgierig. Wel gespannen. Het is topsport.”

20.52 uur – De Partij voor de Vrijheid wacht woensdagavond de uitslag van de Statenverkiezingen af in het dorp Echt in Limburg. Bij de bioscoop annex brasserie waar de partij van Geert Wilders zich heeft verzameld, zijn uitgebreide veiligheidsmaatregelen getroffen om de avond zonder incidenten te laten verlopen. (ANP)

20.52 uur – Duizenden mensen hebben gebruik gemaakt van de mogelijkheid hun stem uit te brengen in een van de stembureaus op een station. Op het Centraal Station in Utrecht hadden een half uur voor sluitingstijd van het stembureau rond de 3200 mensen gestemd. Tegen 20.30 uur stonden nog steeds mensen in de rij, meldde de voorzitter van het stembureau. Ook op het Centraal Station in Amsterdam was het druk. Daar hadden omstreeks 20.30 uur in totaal 1975 mensen gestemd. (ANP)

20.50 uur – Politiek verslaggever Kees de Groot volgt vanavond de PvdA-bijeenkomst in Den Haag: “Met rechts betaalt u de rekening”, schreeuwen grote billboards de zaal in van het cafe waar de PvdA de uitslagen van de verkiezingen afwacht. Het is echter nog maar de vraag of de grootste linkse partij vandaag winst boekt. Vier jaar geleden moesten de sociaaldemocraten 36 Statenzetels inleveren en het CDA royaal voor zich dulden. Bij de Kamerverkiezingen in juni jongstleden verloor de partij opnieuw. En vanavond? Nog een spannend half uurtje, dan zijn de eerste voorlopige verkiezingsresultaten bekend.

20.35 uur – 156 stemgerechtigden hebben woensdag gebruik gemaakt van de mogelijkheid om hun stem uit te brengen bij de mobiele stembureaus langs de A6 bij Lelystad. Dat meldt het ANP. „Het was een experiment en de geluiden zijn positief, maar we zullen alles nog moeten evalueren”, liet een woordvoerder van de gemeente Lelystad woensdagavond weten.

20.15 uur – Om 18.45 uur was ongeveer 48 procent van de stemgerechtigden opgekomen, meldt de NOS. Daarmee is de opkomst nu al hoger dan bij de vorige Statenverkiezingen in 2007. Toen was de opkomst 46,3 procent.

20.00 uur – NRC laat zien waar de verschillende partijen vanavond de uitslagen afwachten. Van de christelijke partijen houdt het CDA zijn bijeenkomst op het eigen partijbureau in Den Haag. De ChristenUnie en de SGP volgen de uitslagen vanuit de Eerste Kamer.

18.38 uur – De tussenstanden van de opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen liggen woensdag nog steeds hoger dan op hetzelfde moment vier jaar geleden. Dat blijkt uit een rondgang van het ANP langs grote gemeenten aan het begin van de avond. In Amsterdam had rond 18.00 uur 29,4 procent van de kiezers zijn stem uitgebracht, in 2007 was dat 24,4 procent. In Den Haag stond de teller op dat moment op ruim 31 procent. Vier jaar geleden was er aan het einde van de verkiezingsdag een opkomst in de hofstad van 37 procent. Een steekproef onder stembureaus in Rotterdam leverde het beeld op dat 32,6 procent een stem heeft uitgebracht. Vier jaar geleden was dat bij een steekproef een half uur eerder bijna 30 procent.

18.24 uur – Om 21.00 uur, bij het sluiten van de stemloketten, is er de eerste zogenoemde exitpoll. De uitslag hiervan komt tot stand op basis van vragen aan kiezers bij de uitgang van de stembureaus. Rond 21.45 uur wordt een eerste uitslag verwacht die een redelijk goed inzicht geeft van hoe de politieke vlag erbij hangt. Omdat er met het rode potlood op papier wordt gestemd, zal het lang duren voordat alle uitslagen daadwerkelijk zijn geteld.

18.08 uur – Landelijke- en provinciale politici twitteren zich de vingers blauw.

18.03 uur – Onderzoeksbureau Synovate meldt dat tegen 18.00 uur ruim eenderde van de kiesgerechtigden zijn stem heeft uitgebracht.

17.48 – Syp Wynia, politiek commentator bij opinieweekblad Elsevier, laat op Radio 1 weten dat de PVV van Geert Wilders in korte tijd succesvol zijn strategie heeft aangepast en elementen van het SP-programma heeft gebruikt, zoals zorg en ouderen.

17.15 uur – De gemeente Groningen heeft een medewerkster van een stembureau in de stad geschorst omdat zij via Twitter had laten weten haar best te moeten doen om bij het tellen van stemmen geen PVV-stemmen te laten verdwijnen. Dat meldde de gemeente Groningen woensdag.

16.53 uur – Er zijn heel wat debatten geweest in verband met de verkiezingen voor Provinciale Staten. Het enen debat was nog grootser opgetuigd dan het andere. Vroeger ging dat allemaal wat langzamer: op 16 mei 1981 gingen partijleiders Joop den Uyl (PvdA) en Dries van Agt (CDA) met elkaar in debat bij het programma Brandpunt.

16.42 uur – De tussenstanden van de opkomst die diverse gemeenten woensdag verzamelen, blijven hoger dan bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen in 2007, meldt het ANP. Eindhoven meldde bijvoorbeeld een percentage van circa 28 procent om 15.30 uur, tegen 23,2 procent op hetzelfde tijdstip vier jaar geleden. Den Haag trok tot 16.00 uur 23,53 procent van de kiesgerechtigden, in 2007 was dat nog 19,32 procent. Voor Tilburg zijn die percentages respectievelijk 26,19 en 21,11 procent. Ook andere gemeenten meldden hogere percentages.

16.35 uur – Onderzoeksbureau Synovate meldt dat het opkomstpercentage rond 14.00 uur op 28 lag. Vorig jaar bij de Tweede Kamerverkiezingen lag het opkomstcijfer rond twee uur in de middag op 38 procent, maar Synovate waarschuwt dat een vergelijking moeilijk te maken is, omdat het cijfermateriaal niet vergeleken kan worden. In totaal kwam de opkomst vier jaar geleden uit op 46,4 procent.

16.17 uur – Iedereen snapt het: vandaag stemmen mensen voor hun provincie, hoewel alles draait om de Eerste Kamer. Maar hoe wordt die Eerste Kamer nu precies gekozen? En wat weten we vanavond laat eigenlijk over de verdeling van de Senaatszetels? RD-redacteur Addy de Jong met vier vragen en antwoorden.

15.53 uur – Dagblad Trouw vogelde uit dat Statenleden door middel van een geraffineerd wiskundig spel invloed kunnen uitoefenen op de samenstelling van de Eerste Kamer. Hoe dat in z’n werk gaat?

15.43 uur – Een knetterende overwinning voor de coalitie gaat het niet worden woensdag, zó veel maken de peilingen wel duidelijk. Kan de wetgevingsmachine straks op volle toeren draaien, of gooit de kiezer er een hand zand in? Politiek redacteur bij het RD Marcel ten Broeke zette drie opties op een rij.

15.32 uur – Het loopt storm op de websites die kiezers helpen bij het bepalen van hun definitieve keuze. Ze zijn gewilder dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2007. Het loopt als een tierelier, meldde directeur Nel van Dijk van Stemwijzer. Tot woensdagmiddag hadden 305.000 bezoekers de stemwijzer voor de Eerste Kamer ingevuld. Ook de provinciale edities worden op de valreep door velen geraadpleegd. Van de vijf provinciale stemwijzers die op de site te vinden zijn, is die van Zuid-Holland het vaakst ingevuld: door inmiddels 182.000 belangstellenden. Populair is ook de website Kieskompas, die dinsdagavond 60.000 bezoekers per uur trok en inmiddels de grens van ruim 1,2 miljoen bezoekers is gepasseerd.

14.50 uur – Het kleinste stembureau van Nederland in het Overijsselse buurtschap Marle stevent zoals gebruikelijk af op een hoge opkomst voor de verkiezingen. Van de 52 stemgerechtigden hadden er om 14.00 uur al 19 gestemd, zei Wim Westhoff van het stembureau. Het stemlokaal is al sinds 1948 in hetzelfde woonhuis gevestigd. Westhoff, die het huis bewoont, maakt tijdens verkiezingen een openbare ruimte van zijn woonkamer. „Ik schuif de meubels opzij, zodat de stemtafel in het midden kan staan.”

14.40 uur – Leden van stembureaus in de gemeente Haarlemmermeer hebben het dringend advies gekregen woensdag niet te twitteren, bellen of e-mailen vanuit hun stembureau. „Dat is uit respect voor de kiezer”, zei een woordvoerder van de gemeente woensdag. „De gemeente vindt het niet netjes als leden van stembureau’s met andere zaken bezig zijn als kiezers hun stem komen uitbrengen”, aldus de woordvoerder.

14.30 uur – Bijna vierhonderd studenten van de Erasmus Universiteit gaan woensdag rond half drie aan de slag als lid van een stembureau. Het levert ze niet alleen een zakcentje van 100 euro op, maar de studenten Rechtsgeleerdheid kunnen er ook studiepunten mee verdienen. „En bovendien is het een prachtige ervaring”, stelde docent Joke de Smit donderdag.

14.00 uur – De opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen lijkt woensdag in de meeste gemeenten iets hoger uit te vallen dan vier jaar geleden. Dat blijkt uit een rondgang langs gemeenten in het hele land. Niet alle gemeenten konden een vergelijking maken met de vorige Statenverkiezingen, maar zij die dat wel konden, meldden dat de opkomst hoger ligt.

13.50 uur – Burgemeester Margreet Horselenberg van Lelystad is enthousiast over het aantal kiesgerechtigden dat woensdagmorgen een stem voor de Provinciale Statenverkiezingen heeft uitgebracht langs de A6. Bij twee wegrestaurants aan weerszijden van de snelweg zijn stembureaus ingericht die vanaf 05.30 uur geopend waren. „Een mooi initiatief”, zei de burgemeester. Of er bij een volgende verkiezing weer kieshokjes langs de A6 staan is afwachten. „Hiervoor moeten eerst het aantal stemmers en de kosten worden afgewogen. Dit gaan we nog evalueren.”

13.24 uur – Ook in Amsterdam lijkt de opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen woensdag hoger uit te gaan vallen. Om 13.00 uur had 9,9 procent van de kiesgerechtigden een stem uitgebracht, maakte de gemeente bekend. Dat was op hetzelfde tijdstip bij de Statenverkiezingen vier jaar geleden nog 9,0 procent.

13.02 uur – Het stemmen op de NS-stations is in trek. Op het Centraal Station in Utrecht hadden rond het middaguur 1130 kiezers hun stem uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen, meldde de voorzitter van het stembureau. Het merendeel hiervan werd uitgebracht tijdens de ochtendspits.

12.38 uur – Het stembureau op de luchthaven Schiphol heeft woensdagmorgen zo’n vijftig mensen die hun stem wilden uitbrengen moeten wegsturen. Volgens voorzitter Rob Jansen van het stembureau kwam een deel van de kiezers uit een andere provincie dan Noord-Holland en waren anderen vergeten hun kiezerspas om te ruilen voor een stempas. „Mensen reageren boos als ze niet mogen stemmen, maar het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft het toch duidelijk naar buiten gebracht”, aldus Jansen.

12.24 uur – Bedrijfsrestaurant De Refter van de Nijmeegse Radboud Universiteit heeft woensdagochtend een stemadvies gegeven via Twitter. Dat twitterbericht werd al snel weer ingetrokken, omdat in het restaurant een stemlokaal is gevestigd. Geen slimme actie, menen zowel de universiteit als het hoofdstembureau in Nijmegen. Het restaurant van de onderwijsinstelling riep in het twitterbericht op te stemmen voor de oppositie.

12.00 uur – PvdA-leider Job Cohen heeft woensdag rond het middaguur zijn stem uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen in het Stadsarchief in Amsterdam. Hij deed dat samen met zijn vrouw. De PvdA-leider liet weten dat hij op zijn eigen partij heeft gestemd, maar wilde niet vertellen op wie. Wel verklapte hij dat hij nooit op de lijsttrekker stemt. Cohen noemde het een spannende dag. „Het spant erom, het kan vriezen of dooien”, zei hij, waarmee hij doelde op de kans dat het kabinet een meerderheid in de Eerste Kamer haalt.

11.24 uur – Op de dag van de verkiezingen verloopt het stemmen vooralsnog zonder noemenswaardige problemen. Woensdag kunnen mensen hun stem uitbrengen voor de Provinciale Statenverkiezingen. In Den Haag was de opkomst rond 10.00 uur 5,77 procent. In Leeuwarden maakten ruim 220 mensen gebruik van de mogelijkheid om ’s nachts te stemmen bij een mobiel stembureau voor stadsschouwburg De Harmonie. Vooral jongeren gingen daar stemmen, aldus een woordvoerder van de gemeente. Het bureau was tot half zeven woensdagochtend open.

11.16 uur – In Den Haag had om 10.00 uur 5,77 procent van de kiesgerechtigden een stem uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen. Dat blijkt uit een representatieve steekproef die de gemeente hield onder 25 stembureaus. Bij de vorige verkiezingen voor Provinciale Staten in 2007 was het tussentijdse opkomstpercentage om 10.00 uur 5,59 procent. Toen was het uiteindelijke opkomstcijfer in de gemeente 37 procent. Landelijk was dat toen 46,3 procent. In Rotterdam was de stand om 10.00 uur 7,78 procent. De gemeente hield ook een steekproef onder 25 stembureaus. Een vergelijking met vier jaar geleden valt niet te maken; de gemeente keek toen alleen om 12.00 en aan het eind van de middag naar de tussenstand.

10.30 uur – De Kiesraad evalueert de komende maanden het flyeren door politieke partijen op de dag van de verkiezingen. Dat zei secretaris-directeur Melle Bakker van het adviesorgaan van de regering en het parlement over het kiesrecht woensdag. Het is een ongeschreven regel dat politieke partijen op verkiezingsdagen geen flyers uitdelen. Steeds minder partijen houden zich daar aan.

10.15 uur – Tientallen mensen hebben woensdag tijdens de ochtendspits gebruikgemaakt van de mogelijkheid om langs de snelweg A6 te stemmen voor de Provinciale Staten. Bij twee wegrestaurants langs de A6 zijn stembureaus ingericht die vanaf half zes geopend waren.

10.00 uur – Premier en VVD-leider Mark Rutte heeft woensdagochtend zijn stem uitgebracht voor de Provinciale Statenverkiezingen. Hij deed dat onder belangstelling van veel media rond kwart over tien op een school in Den Haag, waar hij woont. Rutte riep alle Nederlanders nogmaals op vooral te gaan stemmen. „Ik hoop dat iedereen beseft hoe bijzonder het is dat we in Nederland überhaupt kunnen stemmen.”

9.00 uur – In Rotterdam zijn woensdagochtend om 09.00 uur de eerste mobiele stembureaus in gebruik genomen. Burgemeester Ahmed Aboutaleb was een van de eerste stemmers in verzorgingshuis Aafje, locatie Zuidwijk op Zuid. Het andere stembureau reist heel de dag in het noorden van de stad.