Nu is religieuze taal in de gamewereld niet onbekend. Woorden zoals god, goddess (godin), Armageddon, Eden, karma, het goede en het boze zijn bekende thema’s die de rode draad voor een spel vormen. De spelmakers spelen leentjebuur bij religie. Christelijke symbolen of thema’s worden nogal eens verhaspeld om te passen binnen de strategie van het spel.

De religames prijzen zichzelf zelden aan als religieus en ook de producenten zijn het vaak niet. Op de voor- en achterkant van de spelverpakking staan ronkende zinnen die de cover van elke computergame sieren. De spellen verleiden tot actie, avontuur, risicovolle opdrachten en een confrontatie met tegenstanders.

Wie het gebruik van geweld in spellen afwijst, moet al snel concluderen dat de meeste religames niet een bij voorbaat verantwoord genre vormen in de pc-ontspanning. Fallout 3, Bioshock en Half Life bijvoorbeeld zijn ronduit gewelddadige spellen waarbij de hoofdpersoon anderen moet neerschieten en waarbij rondvliegende ledematen en bloedspetters op het scherm geen uitzondering vormen. Krachttermen, zelfs vloeken, kraken regelmatig uit de speakers. Sommige religames hebben een klassiek einde: de speler is letterlijk over lijken gegaan om overwinnaar te worden. Wat dat betreft sluit een discussie over religames naadloos aan bij die over boeken zoals ”Lord of the Rings”en die over Harry Potter, ooit verhit gevoerd binnen de gereformeerde gezindte.

Frank G. Bosman, rooms-katholiek cultuurtheoloog bij de Universiteit van Tilburg, onderzoekt religieuze uitingen in de huidige cultuur, ook zoals die zijn te vinden in het assortiment van de gamewinkel. Hij speelt zelf ook computergames.

Volgens Bosman onderscheiden zich twee belangrijke elementen in religames. In de eerste plaats het gebruik van religieuze symbolen „vanuit een ornamenteel karakter. Ze vormen de aankleding van het spel: kruistekens, kloosters, altaren, beelden of religieuze gewaden zijn in trek. In Fallout 3 wordt Openbaring 21:6 geciteerd, als een statement in het spel.”

In de tweede plaats kan de verhaallijn gebaseerd zijn op religieuze waarden en normen. Het is de rode draad door het spel heen. Dat kan als de uitkomst van het spel zich aanpast aan de daden van de speler. Het religieuze grondmotief is dan dat elke keuze gevolgen heeft. „In Bioshock dragen kleine meisjes iets kostbaars. Als je hen vermoordt, krijg je meer krachten. Maar veel gamers laten de meisjes leven. Zo’n beslissing vind ik boeiend. Er wordt een morele keuze gevraagd van de gamer.”

Religames zijn volgens Bosman ontstaan zonder een bewust religieus program bij de spelontwikkelaars. „De makers willen gewoon een mooi spel neerzetten. Daarvoor diepen ze allerlei kennis op uit hun collectieve rugzak. Het is niet gek dat ook religie daarbij zit. Het christendom is al 2000 jaar oud en veel religieuze symbolen worden breed gedeeld en gebruikt. Al kun je over de betekenis ervan natuurlijk discussiëren.”

In enkele gevallen moeten de spelprogrammeurs meer hebben geweten van het christendom. De speler hoort in Fallout 3 over de Alfa en de Omega. In het spel moet aan zwervers water gegeven worden, een verwijzing naar het levende water. In Bioshock wordt religie juist als een gevaar gezien, aldus Bosman. In een denkbeeldige anarchistische samenleving is een van de smokkelaars gedood. Hij hangt aan een kruis en uit een tas puilen Bijbels.

Sommige religames roepen bewust ethische vragen op, zegt Bosman. Mag je tien slechteriken doden als je honderd mensen kunt redden? Mag je een kleiner kwaad doen om een groter kwaad te voorkomen?

In Fallout 3 moet de speler zich opofferen om radioactieve straling uit de atmosfeer te filteren. Daarbij dringt de vergelijking met Jezus zich op, aldus Bosman. „De meeste spellen eindigen gebruikelijk met bekroning van de speler als winnaar: „Congratulations! You have beat the game.” De afloop van dit spel geeft de speler meer voldoening omdat hij iets goeds gedaan heeft en in de slotscène dankbaarheid ziet van degenen die kunnen blijven leven.”

Brute agressie is voor de cultuurtheoloog Bosman overigens geen brug te ver. „De gamewereld is groot geworden met schieten, net zoals internet en video de bedding zijn geworden van porno. Verder heeft elk mens een uitlaatklep nodig. Ik blijkbaar ook. Bovendien geloof ik niet dat virtueel geweld fysiek geweld in de hand werkt, zoals wel eens wordt gesuggereerd. En eigenlijk hoort schieten bij een goed spel er gewoon bij.”

Adam’s Venture is een christelijke religame zonder geweld, drugs en seks, en met gebruik van christelijke verhalen en thematiek. Dit soort spellen vormt een klein, specialistisch deel van de spellenmarkt. Dit terrein is min of meer onontgonnen. De drie bedenkers van het Nederlandse spel Adam’s Venture zien games als Fallout 3 absoluut niet als religame. Een van hen, Tristan Lambert, vindt dat „twee zinnen moraal of een keuzevrijheid een spel nog niet religieus maken.”

Op zijn beurt heeft Bosman geen goed woord over voor Adam’s Venture. Hij noemt het een vreemde eend in de bijt. Religie is volgens hem in dat spel slechts decoratie en hij vindt het onjuist dat Adam’s Venture wordt gepresenteerd als een christelijke religame.

„In het spel gaat Adam op zoek naar Eden. Als hij de poort vindt, wordt hij op vele manieren in verleiding gebracht om de poort open te doen en Eden weer te betreden. Hoewel God het hem had verboden. Adam moet weerstand bieden aan al die verleidingen”, vertelt Tristan Lambert, een van de makers van Adam’s Venture. „Het tweede deel van het spel, dat eind maart uitkomt, gaat over koning Salomo, over rijkdom en de gevaren die daaraan zijn verbonden.”

Twee van de drie eigenaren van Vertigo Games in Rotterdam, de studio waarin Adam’s Venture werd gemaakt, zijn christelijk. „Maar we hebben de game niet gemaakt om mensen te bekeren of een betere moraal aan te leren. Daar is het middel van de game niet geschikt voor. Zo ervaart ons publiek dat ook. Het aantal christelijke en niet-christelijke spelers is naar onze inschatting fiftyfifty.”

www.goedgezelschap.eu voor reviews van Frank G. Bosman

www.guide2games.org, www.ccgr.org, www.savedgamers.com en www.christiangaming.com voor recensies van games vanuit een (breed) christelijk perspectief.

Religames op een rij

Religames zijn er in allerlei soorten. In dit kader vijf spellen in willekeurige volgorde.

• Adam’s Venture. De enige religame van Nederlandse bodem. Adam gaat op zoek naar het paradijs. De game werd op de Opwekkingsconferentie in Biddinghuizen in 2009 gelanceerd.

• Half Life 2. De held, Gordon Freeman, krijgt in het spel messiaanse trekken toegedicht. In bloederige gevechten probeert hij het rijk van buitenaardse wezens te overwinnen. Net als in andere religames wordt hierin regelmatig gevloekt.

• Fallout 3. Een game waarin de speler na een atoomoorlog zich moet zien te redden. De speler moet veel geweld gebruiken maar kan incidenteel geweld verminderen en zo goed karma opbouwen.

• Stalker. Ook hier komt na een kernreactorramp het leven weer op gang. De speler kiest of hij allianties met vijanden wil aangaan. Het grafische spelperspectief is, net als bij veel andere religames, die van een ”first person shooter”.

• Bioshock. Jack moet in de onderwaterwereld Rapture zijn weg vinden en daarbij veel geweld gebruiken. De verhaallijn buigt mee met de keuzes die de speler maakt.