Dr. A. H. van Veluw, hervormd predikant te IJsselmuiden, neemt de lezer in ”Waar komt het kwaad vandaan?” mee in een boeiende zoektocht naar de oorsprong van het kwaad. Hij heeft zeer veel literatuur verwerkt en een gedegen studie op tafel gelegd.

Terecht begint de auteur met de pastorale kant van de problematiek. Is het soms niet barmhartiger om te zwijgen en kun je dit probleem wel met rationele argumenten benaderen? Dr. Van Veluw kiest er toch voor om de genoemde zaken te onderzoeken, omdat ze alles te maken hebben met de belijdenis van God als de Almachtige en als barmhartige Vader. Hij vindt overigens dat mensen die niet geloven een groter probleem hebben met het leed dan christenen.

Nadat de auteur zaken zoals de vrije wil van mensen en het morele kwaad aan de orde heeft gesteld, gaat hij in het grootste deel van het boek in op het zogenaamde ”natuurlijke kwaad”: het lijden als gevolg van aardbevingen, overstromingen, ziekten en ongelukken. Hij zet de oplossingen die in de loop van de geschiedenis zijn aangedragen op een rij en zoekt naar de waarheidselementen in elk van deze.

Daarbij bespreekt ds. Van Veluw ook de vraag of duivel en demonen niet uit een achterhaald wereldbeeld afkomstig zijn. Hij verwijst daarbij naar de veranderde wetenschappelijke inzichten, ook in de psychiatrie. Toch laat de auteur wel enige ruimte voor het voorkomen van bezetenheid en bevrijding daaruit. Op dit punt had ik graag meer gelezen, omdat de geciteerde uitlatingen van psychiaters een wankele basis vormen voor de conclusies. Juist het zogenoemde bevrijdingspastoraat en de bezinning hierop leveren inzichten op over ”het kwaad” in zeer concrete vormen. Overigens stelt dr. Van Veluw nadrukkelijk dat er een duivel is, al waarschuwt hij ervoor hem te veel macht toe te kennen, als een soort ”tegengod”.

Vervolgens komen de vragen rond schepping en evolutie (en ook ”intelligent design”) uitvoerig aan de orde, evenals de invloed van de opvattingen daarover op diverse theologen.

Verrassend uitvoerig gaat dr. Van Veluw daarna in op het creationisme. Hij gebruikt daarvoor het werk van A. A. Roth, ”Wetenschap en Bijbel verenigd” (in het Engels verschenen in 1998) en bespreekt dit in ongeveer twintig pagina’s. De keuze voor dit werk lijkt mij uitstekend, maar we moeten wel beseffen dat het ook al enigszins verouderd is. Dat geldt vooral als Roth wordt aangevoerd om aan te geven dat de creationisten meer aandacht moeten geven aan de problematiek van de ouderdom van de aarde. Dit is gebeurd in de jaren daarna, maar dr. Van Veluw gaat niet in op het uitgebreide RATE-onderzoek dat in de genoemde leemte wilde voorzien. Hij concludeert (zonder de evolutietheorie voor zijn rekening te nemen): „Gezien de feiten lijkt het juister uit te gaan van een oude aarde en lange geologische perioden… In elk geval lijken fossielen en radiometrische dateringsmethoden ons gegevens op te leveren die ons vertellen dat er al dieren waren die doodgingen door ziektes en ongelukken voordat de mens er was.”

Toch kan er volgens dr. Van Veluw wel een tuin (paradijs) geweest zijn, waarbinnen in het geheel geen kwaad voorkwam. Overigens geeft hij aan dat aardbevingen, vulkaanuitbarstingen en overstromingen op zichzelf niet als kwaad gezien moeten worden. Ook dieren kunnen elkaar opgegeten hebben in een goede schepping waar een natuurlijk evenwicht heerste. Zelfs het uitsterven van een hele diersoort door natuurlijke oorzaken hoeven we geen kwaad te noemen, aldus de auteur. De schepping kan als volmaakt goed worden beschouwd zolang er maar geen menselijke slachtoffers vallen, aldus de auteur. Dit standpunt lijkt mij echter moeilijk Bijbels-theologisch vol te houden.

Boeiend is wat de auteur over de erfzonde schrijft. Over de val van de engelen is hij (te) terughoudend, maar hij meent die opvatting ook niet nodig te hebben voor zijn positiebepaling.

Na de behandeling van de vraagstelling volgt er nog een epiloog over de goede gevolgen van kwaad en lijden – het ”waartoe”.

Ik heb het boek met veel belangstelling gelezen. De auteur geeft een prachtig overzicht van allerlei standpunten in verleden en heden. Ook laat hij zien hoeveel haken en ogen er zitten aan gangbare redeneringen. De presentatie van allerlei meningen gebeurt op een faire manier, waarbij de auteur vaak lijnen doortrekt en consequenties als problemen benoemt. Ongeacht welk standpunt men zelf inneemt –en wie is ooit uitgedacht over dit onderwerp?– kan men veel van zijn gading vinden in dit boek, dat deels het karakter heeft van een naslagwerk. Deze studie is mede bedoeld voor predikanten, studenten en geïnteresseerde gemeenteleden die geconfronteerd worden met vragen over kwaad en lijden, en bereid zijn stevige kost door te nemen.

De omslag toont een appel, met daarin Adam en Eva, uiteraard verwijzend naar het eten van de verboden vrucht. Ik miste de toelichting in het boek, maar het Latijnse woord ”malum” kan zowel ”appel” als ”kwaad, ramp” betekenen, en dat lijkt de aanleiding geweest te zijn tot deze gelijkstelling.

De opmaak van het boek is opvallend: de voetnoten van een dubbele pagina staan rechts onderin, in een zeer klein lettertype, en worden ook doorgenummerd, tot 1481 toe. Wat mij betreft waren de noten iets groter en leesbaarder afgedrukt, eventueel ten koste van de groot uitgevoerde bibliografie en registers.

Waar komt het kwaad vandaan? Over God, schepping, evolutie en de oorsprong van het kwaad, dr. A. H. van Veluw; uitg. Groen, Heerenveen, 2010; ISBN 978 90 5829 996 3; 496 blz.; € 29,95.