Paul Collier heeft berekend dat democratie minder gevaarlijk wordt zodra de bevolking 2700 dollar per persoon per jaar verdient. Zijn de mensen armer, dan kunnen ze minder goed met democratie omgaan. Een beetje vreemde benadering misschien, maar ze tekent de Britse econoom van de universiteit van Oxford. Collier benadert politieke vraagstukken, zoals oorlog en vrede, vanuit harde cijfers.

Toch voert hij in ”Geweld, geweren en stembiljetten” en ”De geplunderde planeet” geen statistieken op. Hij schrijft in een populaire en zeer toegankelijke stijl, doorgaans zelfs in de ik-vorm. Wie de diepte in wil, kan zich achter in het boek bedienen van de lijst met wetenschappelijke publicaties waarin alle stellingen worden onderbouwd. En omdat waarschijnlijk niemand dat doet, gaan we er maar van uit dat sommige stellingen in deze boeken wat sterker zijn aangezet dan in de wetenschappelijke publicaties.

Ook al heb je dat in je achterhoofd, toch blijven de conclusies hier en daar schokkend. Bijvoorbeeld dat democratie in arme landen alleen maar tot meer geweld leidt. Vanouds was geweld de weg naar macht in deze landen. De westerse gedachte was dat verkiezingen de weg zouden zijn naar vrede en recht, maar in arme landen is dat niet zo. Een felle campagne verhit de gemoederen doorgaans.

Collier beschrijft dan ook trucjes die zittende leiders gebruiken om aan de macht te blijven. Bijvoorbeeld het gerechtelijk laten vervolgen van je tegenstander vanwege corruptie (bijna altijd terecht), het intimideren met direct geweld en het frauderen met stemmen. Collier heeft berekend dat dit allemaal heel effectief is. In gewone landen wordt 45 procent van de zittende regeringen herkozen, in arme landen 75 procent.

Een ander voorbeeld. De kalasjnikov, het gevaarlijke automatische wapen dat wereldwijd wordt gebruikt, blijkt in Afrika voor veel minder geld te koop dan elders ter wereld. Collier en zijn medewerkers willen weten hoe dat komt, economen als ze zijn. Waar de meeste vredestichters hun aandacht liever richten op de politieke oorzaken van rebellie, denkt Collier dat alleen al de lage prijs van de kalasjnikov kan helpen verklaren waarom er in Afrika zo veel geweld voorkomt.

En, heeft hij die verklaring gevonden? Ja, de kalasjnikovs worden door onderbetaalde soldaten van het regeringsleger uit magazijnen gestolen en aan de rebellen verkocht. De beschikbaarheid van wapens verlaagt de drempel tot geweld. Een van Colliers studenten heeft in een proefschrift gedetailleerd beschreven hoe dit werkt en welke effecten dit heeft. Colliers aanbeveling aan Afrika is dus: bescherm de wapens beter.

Het probleem van veel derdewereldlanden is dat macht daar vanouds absoluut is. Er is geen controle op. Alleen een staatsgreep maakt een eind aan een zittingstermijn, niet een periodiek aftreden. Om het aantal staatsgrepen terug te dringen, heeft Collier iets gevonden. Laten leiders (ook halve dictators) gewoon aan het begin van hun termijn bekendmaken dat ze niet langer dan zoveel jaar zitten. Opnieuw laten de cijfers zien dat dit de kans op een staatsgreep aanzienlijk verkleint.

Het zal duidelijk zijn dat Collier beslist geen voorstander is van oneindige hoeveelheden geld voor ontwikkelingssamenwerking. Hij komt met allerlei interessante voorwaarden, die hierin overeenkomen dat de ontvangende landen prestaties moeten leveren. Hij vindt het een schande dat in veel landen een groot deel van de rijksbegroting van donoren komt (en weglekt naar defensie). Het gevolg is dat deze landen nooit zelf een goede belastingpolitiek ontwikkelen.

Het ontbreken van hoge belastingen lijkt natuurlijk mooi voor de bevolking. Maar Collier schaart zich achter de vele deskundigen die stellen dat belastingen nodig zijn voor de democratisering. Alleen hierdoor voelen bestuurders zich verplicht het geld in het algemeen belang te besteden. En andersom eisen burgers vooral inspraak bij de regering als die met de pet langskomt. Het is natuurlijk niet toevallig dat in landen waar belastingheffing overbodig is –zoals in diverse rijke olielanden– er geen enkele vorm van democratie en controle op de macht bestaat.

In zijn boek ”De geplunderde planeet” gaat Collier in op de vraag hoe alle monden in deze arme landen moeten worden gevoed. In ieder geval niet volgens de normen van de Europese romantici, die regionale zelfvoorziening voorstaan. Dat is veel te duur voor mensen die minstens 50 procent van hun inkomen aan voedsel moeten besteden.

Collier ziet alleen toekomst in productieverhoging door schaalvergroting, inzet van kunstmest en genetische modificatie. Het ideaal van de keuterboeren –in Engeland gepromoot door prins Charles– noemt Collier leuk voor rijke hobbyisten, maar in Afrika is het misdadig. Even misdadig vindt hij het plunderen van onze kleinkinderen. Wij zijn bezig heel veel natuurlijke hulpbronnen op te eten, waarmee we onze nakomelingen in het gedrang brengen. Hij doet een sterk appel op de ethiek van de lezer. Men kan er bezwaar tegen hebben dat rentmeesterschap bij Collier vooral een intermenselijk verschijnsel is, juist vanuit een christelijk scheppingsbegrip telt dit argument natuurlijk alleen maar sterker.

In beide boeken kenmerkt Collier zich als een auteur met een scherpe pen. Voor wie belangstelling heeft voor de (problemen van de) derde wereld, zullen beide uitgaven een groot genoegen zijn.

Geweld, geweren en stembiljetten en De geplunderde planeet, Paul Collier;

uitg. Unieboek, Houten, 2010; ISBN 978 90 491 0233 3 en 978 90 491 0235 7; 253 en 256 blz.; € 19,99 per deel.