Bolt gaat na welke diagnoses in de afgelopen 120 jaar werden gesteld bij ADHD-achtige verschijnselen. Onder invloed van heersende normen en waarden en medisch-psychiatrische inzichten werd tussen 1890 en 1930 gesproken van een „moreel-ethisch defect en zenuwachtigheid”, van 1930-1960 van „ongedurigheid en nervositeit”, later (van 1960-1985) van „Minimal Brain Damage” (lichte hersenstoornis) en daarna van ADHD. Bolt stelt dat als in de toekomst de kennis over leer- en gedragsproblemen toeneemt, de term ADHD misschien ook weer zal verdwijnen en er nieuwe indelingen zullen ontstaan.

Hoewel er dus steeds verschillende benamingen voor verschijnselen als hyperactiviteit, impulsiviteit, aandachts- en concentratiestoornissen werden gebruikt, is al sinds 1890 bekend dat het gaat om probleemgedrag met een aangeboren component dat niet opgelost wordt door goede opvoeding of discipline. Behandelaars en hulpverleners hebben eigenlijk altijd genuanceerd gedacht over de oorzaken van deze gedragsstoornissen: een aangeboren kwetsbaarheid kan onder invloed van externe factoren tot problemen leiden. ADHD is geen nieuwe stoornis en ook geen modeverschijnsel.

We behoeven ons dus niet ongerust te maken dat we ouders en/of kinderen problemen aanpraten. Wel moeten we ons zorgen maken over de toenemende druk van de maatschappij op het individu om in de pas te lopen. Dit heeft te maken met hogere eisen die aan kinderen en volwassenen gesteld worden. Ze komen eerder in moeilijkheden, ook bij relatief lichte vormen van afwijkend gedrag. Er is daardoor steeds meer aandacht, ook in het onderwijs, voor kinderen en volwassenen die op allerlei aspecten niet aan het gemiddelde voldoen.

Er is echter ook reden om minder somber te zijn. In de afgelopen decennia is er veel gebeurd. Dankzij inzichten in leerproblemen zoals dyslexie kunnen veel kinderen nu toch hun opleiding afmaken. Dankzij medicatie en gedragsaanpak kunnen tal van ADHD’ers goed functioneren.

Balans (december 2010) laat kinderarts Ellen Fliers aan het woord. Zij vond dat een derde van de kinderen met ADHD ook de motorische stoornis DCD (Developmental Co-ordination Disorder) heeft. Geen veters kunnen strikken, met moeite aankleden en bestek hanteren, nauwelijks leesbaar kunnen schrijven, moeite hebben met leren fietsen, zwemmen – het hoort allemaal bij DCD. Tussen de 5 en de 10 procent van de kinderen in Nederland heeft er last van, maar het wordt lang niet altijd onderkend. En het is zeker niet bekend dat deze motorische stoornis vaak voorkomt bij ADHD.

Vroeger viel ADHD onder de diagnose Minimal Brain Damage. Dat was een parapludiagnose waaronder ook gedrag-, leer- en motorische problemen vielen. ADHD wordt nu toegespitst op gedrag, de motorische problemen vallen er niet meer onder, terwijl het vaak een breder probleem is. Fliers heeft als kinderarts veel motorische problemen gezien bij kinderen met ADHD. Het betreft zowel de fijne motoriek (zoals schrijven) als de grove (zoals fietsen). ADHD met DCD is een dubbel lastige aandoening. Je kunt de last van DCD verlichten met behulp van fysiotherapie. Van belang is het dat er bij de diagnose ADHD altijd een motorische screening komt.

Kinderen met ADHD hebben meestal een laag zelfbeeld. Ze worden gecorrigeerd en horen aldoor dat ze slecht luisteren en heel druk zijn. Kelly van Meel en Afra Jongmans ontwikkelden een interactief computerprogramma dat kinderen op een positieve manier aanspreekt, schrijven ze in hetzelfde nummer van Balans. Kinderen met ADHD zijn vaak creatief en beschikken over veel energie. Met het programma willen de groepsleidsters laten zien dat ADHD ook positieve kanten heeft.

In het programma krijgen kinderen eerst filmpjes te zien over kinderen met ADHD en bekende Nederlanders die ook met deze aandoening worstelden. Dan volgen er verhaaltjes met vragen waardoor de kinderen over zichzelf gaan nadenken. Welke kenmerken, emoties en gevoelens horen bij mij? Het programma is bedoeld voor kinderen van 8 tot 12 jaar en werkt in op de zelfbeleving van kinderen, met als doel het zelfbeeld te versterken.

Drs. M. Burggraaf, voormalig voorzitter van het college van bestuur van de Christelijke Hogeschool Ede. Reageren aan scribent? focus@refdag.nl